Cơ hội nào cho doanh nghiệp trong nước trước tác động từ thuế quan?

Tại Diễn đàn Đầu tư Việt Nam 2025 với chủ đề: “Cập nhật bối cảnh vĩ mô: Những thay đổi chính sách đang vẽ lại bản đồ đầu tư”, PGS TS Phạm Thế Anh - Chuyên gia kinh tế, Trưởng Khoa kinh tế học, Trường Đại học kinh tế Quốc dân cho hay: Chính sách thuế quan của Mỹ có xu hướng làm chậm tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Các tổ chức quốc tế đều hạ thấp triển vọng tăng trưởng kinh tế thế giới và Việt Nam không thể nằm ngoài xu hướng này vì độ mở kinh tế khá lớn. Chính sách thuế quan tác động tới tất cả các quốc gia có mối quan hệ thương mại với Mỹ.

PGS TS Phạm Thế Anh chỉ ra 2 kênh mà chính sách thuế quan của Mỹ có thể tác động mạnh tới Việt Nam.

Đầu tiên là thương mại - đầu tư. Mô hình kinh tế Việt Nam là tăng trưởng nhờ xuất khẩu. Muốn có xuất khẩu thì phải thu hút đầu tư vào các lĩnh vực chế biến, chế tạo. Thuế quan tạo ra sự bất định khiến những ngành nghề chịu thuế suất cao ảnh hưởng trực tiếp.

Bên cạnh đó, chính sách thuế hiện nay bất định, khiến dòng đầu tư bị ngừng lại để chờ kết quả đàm phán. Phải bớt bất ổn thì dòng vốn mới an tâm vào. Hiện chưa thấy dòng vốn bị rút khỏi Việt Nam nhưng tất cả đều chờ kết quả đàm phán.

Thứ hai là kênh thị trường tài chính. Người tiêu dùng Mỹ có thể chịu giá cả tăng cao trong vòng 1 - 2 tháng tới dẫn tới áp lực lạm phát và lãi suất neo cao. Điều này khiến các thị trường tài chính như Việt Nam sẽ chịu tác động, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam muốn duy trì ổn định tỷ giá.

“Đối với ngành nghề, lĩnh vực cụ thể thì phải đợi chờ kết quả đàm phán cuối cùng giữa Mỹ và các đối tác thương mại. Tuy nhiên, theo nhận định cá nhân, tôi cho rằng xu hướng ảnh hưởng sẽ tác động đặc biệt đối với các ngành sử dụng nhiều lao động và phụ thuộc vào xuất khẩu - vốn đang thu hút nhiều FDI vào Việt Nam”, PGS TS Phạm Thế Anh nhấn mạnh.

Với mục tiêu tăng trưởng 8%, PGS TS Phạm Thế Anh cho rằng, đây sẽ là thách thức nhưng Chính phủ vẫn có những giải pháp để cải thiện. Động lực đối với tăng trưởng trong nước hiện nay không có gì khác ngoài đầu tư công và các doanh nghiệp, ngành nghề trong nước phải bám theo đó.

Muốn đầu tư công của Chính phủ có tốc độ lan toả, tác động thúc đẩy, kéo tư nhân cùng tăng trưởng thì phải tập trung vào những dự án trọng điểm, cơ sở hạ tầng có sự lan toả cao.

Đặc biệt, phải kéo được tỷ lệ nội địa hoá, tức là kéo được doanh nghiệp trong nước tham gia vào các dự án đầu tư công. Nếu để doanh nghiệp nước ngoài cung cấp nguyên vật liệu... cho các dự án đầu tư công thì sức lan toả của các dự án sẽ rất kém.

Cùng với đó, các doanh nghiệp Việt Nam phải chủ động tỷ lệ nội địa hoá và xuất xứ hàng hoá. Trong việc đàm phán thuế quan hiện nay, tôi nghĩ rằng vấn đề liên quan để tỷ lệ nội địa hoá của sản phẩm sẽ là một điều kiện để đàm phán.

Theo đó, nếu Chính phủ thực sự muốn kéo khu vực tư nhân tham gia sâu, đóng góp nhiều hơn vào tăng trưởng thì cần có chính sách, ưu đãi về thuế liên quan đến tỷ lệ nội địa hoá trong các sản phẩm. Ví dụ như áp mức thuế khác nhau vào các tỷ lệ nội địa hoá khác nhau. Các doanh nghiệp cần chủ động trong việc tránh đội lốt xuất xứ hàng hoá, chủ động trong việc nâng cao tỷ lệ nội địa hoá sẽ tránh rủi ro thuế quan.

Đồng quan điểm, TS Phan Đức Hiếu - Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Khóa XV cho hay, doanh nghiệp trong nước đang đứng trước cơ hội mới nhưng cũng đối mặt nhiều rủi ro khó lường, đặc biệt là từ biến động chính sách toàn cầu như thuế quan của Mỹ hay bất định kinh tế hậu COVID-19. Nhiều doanh nghiệp chia sẻ họ không dám lên kế hoạch dài hơn 6 tháng vì môi trường kinh doanh thay đổi quá nhanh và khó dự đoán.

Trước tình hình đó, trong nước đang có những chuyển động thể chế tích cực, đáng chú ý nhất là cải cách mạnh mẽ trong đầu tư công và sửa đổi hàng loạt luật liên quan đến môi trường kinh doanh như Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật PPP, Luật Đổi mới sáng tạo… Trong đó, Nghị quyết 198 của Chính phủ được kỳ vọng giúp các dự án trọng điểm được triển khai nhanh hơn thông qua các cơ chế như chỉ định thầu, đấu thầu hạn chế...

Một nguồn lực rất lớn khác đến từ hơn 2.000 dự án đầu tư dở dang, nếu tháo gỡ được các vướng mắc về thủ tục, pháp lý hoặc vốn thì đây sẽ là lực đẩy rất lớn cho tăng trưởng trong nước, thậm chí hiệu quả hơn so với việc chỉ tập trung thu hút FDI mới.

Ngoài ra, một loạt chính sách hỗ trợ thuế đang được xem xét như: Bỏ thuế môn bài, miễn thuế 1-3 năm, khấu trừ 200% chi phí nghiên cứu phát triển (R&D) khi tính thuế thu nhập doanh nghiệp….

Tuy nhiên, vấn đề cốt lõi vẫn là tốc độ và quyết tâm thực thi. Theo đó, TS. Phan Đức Hiếu cho hay, Quốc hội đã yêu cầu Chính phủ phải hoàn thành nhiều nội dung cải cách trong năm 2025-2026. Nếu các chính sách này được triển khai đúng lộ trình, doanh nghiệp sẽ có thêm niềm tin để mở rộng đầu tư, khôi phục sản xuất và góp phần đưa kinh tế tư nhân trở thành động lực thực sự của nền kinh tế.