Có nên ưu đãi đặc biệt cho người bị thu hồi đất?

Bộ Xây dựng đang lấy ý kiến dự thảo Nghị quyết của Chính phủ về một số cơ chế đặc thù nhằm tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy phát triển nhà ở xã hội (NOXH).

Một trong những nội dung đáng chú ý là người bị thu hồi đất, bao gồm cả trường hợp đã nhận bồi thường bằng tiền hoặc tự nguyện chuyển nhượng đất cho dự án sẽ được ưu tiên mua hoặc thuê mua NOXH ngay tại khu vực dự án, không cần chứng minh thu nhập, không phải xét điều kiện nhà ở và không phải bốc thăm.

Theo Bộ Xây dựng, đề xuất này hướng đến mục tiêu kép, vừa tạo động lực cho người dân sớm bàn giao mặt bằng, vừa đảm bảo họ có nơi ở ổn định, lâu dài, qua đó thúc đẩy tiến độ các dự án hạ tầng và đô thị.

Trên thực tế, quy định hiện hành của Luật Nhà ở 2024 cho phép người bị thu hồi đất được mua NOXH nếu đáp ứng điều kiện, nhưng khâu xét thu nhập và điều kiện nhà ở lại khiến nhiều trường hợp bị ách tắc.

Trong khi đó, Luật Đất đai 2024 đã có cơ chế bồi thường bằng nhà ở, nhưng lại thiếu quỹ nhà và hướng dẫn định giá cụ thể, khiến chính sách khó đi vào cuộc sống.

Nhiều chuyên gia nhận định đây là đề xuất hợp lý, có tính khả thi cao, vì giải quyết được “điểm nghẽn” lớn nhất là chỗ ở thay thế cho người bị thu hồi đất. Việc cho phép họ tiếp cận NOXH ngay tại dự án, không qua quy trình xét duyệt phức tạp, sẽ rút ngắn thời gian giải phóng mặt bằng, giảm chi phí xã hội và tạo đồng thuận giữa người dân và nhà đầu tư.

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp xung quanh đề xuất này, Luật sư Nguyễn Đức Biên – Giám đốc Công ty Luật TNHH Đại La đánh giá, về bản chất, nhóm bị thu hồi đất là đối tượng đang chịu thiệt hại trực tiếp về chỗ ở.

“Việc miễn chứng minh thu nhập cho họ là hoàn toàn hợp lý, bởi đây là một phần của quan hệ bồi thường, tái định cư theo Luật Đất đai chứ không phải chính sách hỗ trợ riêng. Họ không “xin” nhà ở xã hội, mà đang được bồi thường bằng hình thức nhà ở, nên việc ưu tiên này thể hiện đúng tinh thần nhân văn và pháp lý”, Luật sư Biên chia sẻ.

Theo Luật sư Nguyễn Đức Biên, để chính sách đi vào thực tế hiệu quả, cần quy định rõ ràng phạm vi và cơ chế áp dụng. Chỉ nên áp dụng cho người bị thu hồi đất vì dự án công hoặc dự án theo quy hoạch được phê duyệt, tránh tình trạng mở rộng tràn lan.

Đồng thời, phải có cơ chế liên thông dữ liệu giữa cơ quan bồi thường và cơ quan quản lý NOXH, để người dân chỉ cần nộp hồ sơ một lần, hạn chế thủ tục chồng chéo.

Luật sư cũng lưu ý, trong bối cảnh nhiều địa phương khan hiếm quỹ NOXH, cần công khai sớm danh mục, số lượng và giá bán dự kiến của căn hộ dành cho nhóm này, đảm bảo tính minh bạch và công bằng. Bên cạnh đó, phải ràng buộc thời hạn tối thiểu sử dụng nhà, tránh tình trạng mua suất, sang tay trục lợi, một hiện tượng từng xuất hiện trong không ít dự án NOXH trước đây.

“Khi đã miễn xét thu nhập và bỏ bốc thăm, tiêu chí lựa chọn căn hộ cũng nên rõ ràng: ưu tiên hộ có người cao tuổi, trẻ em đang đi học hoặc người khuyết tật… để giảm khiếu nại sau này. Nếu làm tốt, chính sách này sẽ tạo hiệu ứng tích cực, vừa bảo đảm quyền lợi người dân, vừa tăng tốc tiến độ các dự án đô thị và tái định cư.

Đây là chính sách thể hiện rõ tinh thần pháp luật nhân văn, lấy người dân làm trung tâm. Khi quyền lợi người bị thu hồi đất được bảo đảm, quá trình phát triển hạ tầng và đô thị mới thực sự bền vững”, Luật sư Nguyễn Đức Biên nhấn mạnh.