“Cởi trói” điều kiện kinh doanh để doanh nghiệp bứt phá

Bộ Tài chính đánh giá, việc cắt giảm điều kiện kinh doanh những năm qua vẫn “chưa thực chất” khi phần lớn ngành, nghề còn áp dụng cơ chế tiền kiểm – doanh nghiệp phải xin phép trước khi hoạt động. Cơ quan soạn thảo đưa ra ba phương án sửa đổi quy định về ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện; trong đó phương án 1 được đề xuất lựa chọn: Luật chỉ quy định nguyên tắc xác định, còn Danh mục sẽ giao Chính phủ quy định.

Đồng thời, luật chuyên ngành không được quy định ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, nội dung này chỉ được nêu tại Luật Đầu tư hoặc nghị định hướng dẫn; những lĩnh vực có thể quản bằng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật sẽ chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm.

Bộ Tài chính dẫn ví dụ, hoạt động đóng mới, hoán cải, sửa chữa phương tiện thủy nội địa hay sản xuất mũ bảo hiểm đã có tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật rõ ràng nên có thể quản lý bằng hậu kiểm thay vì giấy phép trước. Ở chiều ngược lại, một số lĩnh vực rủi ro mới như nền tảng chia sẻ dữ liệu cá nhân hay công nghệ deepfake vẫn chưa được bổ sung vào Danh mục, tiềm ẩn khoảng trống pháp lý cần được lấp đầy.

Theo rà soát phản ánh của cộng đồng doanh nghiệp, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho biết, từ năm 2020 đến nay chưa có đợt rà soát toàn diện Danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện. VCCI đề xuất bãi bỏ 16 ngành, nghề (như dịch vụ kế toán, làm thủ tục hải quan, xuất khẩu gạo, cho thuê lại lao động, bảo hành, bảo dưỡng ô tô, biểu diễn nghệ thuật, tư vấn du học, phổ biến phim, in – đúc tiền…), đồng thời thu hẹp hoặc điều chỉnh phạm vi 5 ngành, nghề (gồm vàng trang sức, phân bón, giống thủy sản, dịch vụ khai thác tài nguyên nước, tàu bay không người lái).

Lập luận chính dựa trên khoản 1 Điều 7 Luật Đầu tư 2020, chỉ những ngành, nghề thực sự liên quan đến quốc phòng, an ninh, trật tự – an toàn xã hội, đạo đức xã hội và sức khỏe cộng đồng mới cần áp dụng điều kiện kinh doanh.

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp dưới góc độ pháp lý, luật sư Nguyễn Đức Biên – Giám đốc Công ty Luật TNHH Đại La đánh giá cách tiếp cận “Luật nêu nguyên tắc Nghị định quy định Danh mục” phù hợp nguyên tắc hạn chế quyền phải do luật định; nghị định chỉ chi tiết hóa trong phạm vi được ủy quyền rõ ràng.

Việc “khóa” khả năng cài thêm ngành, nghề có điều kiện ở luật chuyên ngành sẽ giúp hệ thống pháp luật thống nhất, giảm nguy cơ phát sinh rào cản trái tinh thần quyền tự do kinh doanh.

Theo luật sư Biên, dịch chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm là hướng đi đúng với những lĩnh vực đã có quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật. Để khả thi, cần đi kèm một khung đánh giá rủi ro theo ngành; công khai tiêu chí và quy trình hậu kiểm; đồng thời áp dụng chế tài đủ mạnh để bảo đảm tính răn đe, tránh “nhờn luật”. Với các lĩnh vực công nghệ mới có nguy cơ cao như deepfake hay nền tảng chia sẻ dữ liệu cá nhân, nên thiết kế cơ chế thí điểm có thời hạn (sandbox) với các yêu cầu tối thiểu về bảo vệ dữ liệu và an toàn thông tin trước khi chính thức bổ sung vào Danh mục.

Từ thực tiễn đó, luật sư Nguyễn Đức Biên kiến nghị việc sửa đổi cần gắn với cơ chế rà soát định kỳ có sự tham gia của cộng đồng doanh nghiệp và hiệp hội ngành hàng, bảo đảm Danh mục luôn sát thực tế và không trở thành rào cản vô lý. Song song, quy trình hậu kiểm phải được chuẩn hóa, liên thông dữ liệu tiêu chuẩn – quy chuẩn để vừa giảm thủ tục tiền kiểm, vừa không buông lỏng quản lý.