Gửi bình luận
Tháp Bà Ponagar và nghề trầm hương Khánh Hòa vừa được công nhận di sản quốc gia, mở ra hướng phát triển bền vững cho văn hóa và du lịch địa phương.
Ngày 10/7/2025, tại TP. Nha Trang, UBND tỉnh Khánh Hòa trang trọng tổ chức Lễ công bố và đón nhận Bằng xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt đối với Tháp Bà Ponagar, đồng thời công nhận “Tri thức khai thác và chế biến trầm hương Khánh Hòa” là Di sản văn hóa phi vật thể của quốc gia.
Sự kiện không chỉ đánh dấu mốc son trong công tác bảo tồn di sản mà còn là cú hích mạnh mẽ thúc đẩy kinh tế văn hóa thông qua du lịch truyền thống, du lịch tín ngưỡng…
Tháp Bà Ponagar nổi tiếng là quần thể kiến trúc Chăm cổ đặc sắc – được xây dựng từ thế kỷ VIII đến XIII, với kết cấu bằng gạch nung, chạm khắc tinh tế, thể hiện trình độ nghệ thuật cao của văn minh Chăm Pa. Trung tâm là Tháp Chính cao 23 mét, thờ Thiên Y A Na – vị Thánh Mẫu được cả cộng đồng Chăm – Việt tôn kính và xem là “Mẹ xứ sở”. Năm 1979, Tháp được xếp hạng Di tích kiến trúc – nghệ thuật cấp quốc gia; đến năm 2012, lễ hội Tháp Bà được ghi nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Việc lên hạng “đặc biệt” thể hiện sự đánh giá toàn diện, lâu dài và sâu sắc về giá trị kiến trúc, tín ngưỡng, lịch sử và nghệ thuật của di tích.
Không chỉ là một di tích cổ, Tháp Bà Ponagar ngày nay còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng quan trọng. Hàng năm, lễ hội Tháp Bà (tổ chức từ 20–23 tháng 3 âm lịch) thu hút hàng chục ngàn người hành hương từ khắp nơi tụ hội để cầu quốc thái dân an, mùa màng bội thu, với các nghi thức như lễ thay y, thả hoa đăng, múa bóng, hát văn. Màn múa bóng “điệu múa dâng Mẫu” của các cô gái Chăm – Việt là điểm nhấn độc đáo, góp phần tạo nên sắc màu văn hóa đa dân tộc, đầy biểu tượng tâm linh.
Phát biểu tại buổi lễ, ông Trần Quốc Nam – Chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa nhấn mạnh: “Di tích Tháp Bà Ponagar hàm chứa những giá trị tiêu biểu về kiến trúc, nghệ thuật, văn hóa, lịch sử. Nơi đây còn bảo lưu 14 đạo sắc phong và 28 đơn vị minh văn trên các bia ký cùng nhiều hiện vật quý hiếm khác… trở thành trung tâm thờ Thánh mẫu Thiên Y Ana… để cầu mong cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, cuộc sống bình yên, ấm no và hạnh phúc”. Đồng thời, ông đề nghị Sở Văn hóa – Thể thao – Du lịch nghiên cứu, tham mưu, đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm bảo tồn và khai thác hiệu quả giá trị văn hóa truyền thống gắn với di tích quốc gia đặc biệt, cùng tri thức chế biến trầm hương Khánh Hòa.
Trầm hương – sản phẩm đặc trưng Khánh Hòa cũng vừa được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Từ tín ngưỡng thờ Thiên Y A Na (Thánh Mẫu), người dân trồng trầm, sản xuất trầm hương có nghề truyền thống lâu đời. Nay, với di sản được công nhận, ngành trầm hương ở Khánh Hòa có thêm cơ hội phát triển theo hướng OCOP, tạo sản phẩm bản sắc “xứ Trầm – biển Ngọc”, đồng thời thu hút đầu tư, nâng cao giá trị xuất khẩu. Theo báo chí, Tháp Bà Ponagar cùng trầm hương chính là “đòn bẩy di sản cho kinh tế – du lịch” của tỉnh.
Lễ hội và lễ đón nhận bằng xếp hạng cũng mở ra nhu cầu về quản lý di tích chuyên nghiệp, kiểm soát thương mại hóa và phiên chợ tràn lan trong không gian linh thiêng. Trước đó, Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa – Thể thao – Du lịch) từng yêu cầu chấn chỉnh các hoạt động thực hành, múa hát có thể bị biến tướng tại lễ hội. Điều này thể hiện yêu cầu về công tác bảo tồn văn hóa sống phải được thực hiện nghiêm túc, đúng nghi thức, tôn trọng bản sắc dân tộc và tôn giáo.
Trong cộng đồng người Chăm và Việt tại Khánh Hòa, nơi đây còn là điểm giữ gìn nghề làm gốm truyền thống, thổ cẩm, biểu diễn múa Apsara, dân ca… Các nghệ nhân là chủ thể sống đang tái thiết không gian văn hóa dân tộc trong các ngày hội, mang lại hình ảnh sống động cho di sản. Sự hiện diện mạnh mẽ của cộng đồng chủ thể cũng làm nên sức mạnh kết nối đa dạng văn hóa, môi trường và kinh tế địa phương.
Với danh hiệu di tích quốc gia đặc biệt, Tháp Bà Ponagar sẽ được ưu tiên nguồn lực trong công tác bảo tồn, tu bổ, kiểm soát chia sẻ quyền lợi sử dụng đất, kiểm soát không gian cảnh quan, kết nối với hệ sinh thái di sản như Hòn Chồng, Hòn Đỏ – những điểm du lịch khác đang thu hút hơn 1,26 triệu lượt khách từ tháng 12/2024 đến tháng 5/2025, đóng góp hơn 42 tỷ đồng doanh thu chỉ từ vé vào cổng.
Tuy nhiên, nếu không có chiến lược tổng thể, di sản dễ rơi vào tình trạng thương mại hóa, “hội chợ hóa” văn hóa; ngược lại, nếu bảo tồn cứng nhắc, di tích dễ trở nên xa rời cộng đồng, mất tính sinh động. Vai trò của chính quyền, cộng đồng, nhà chuyên môn và doanh nghiệp trong liên kết vùng, chuẩn hóa sản phẩm văn hóa – trải nghiệm, và nâng cấp cơ sở hạ tầng du lịch văn hóa là then chốt để di sản Tháp Bà Ponagar phát triển bền vững.
Đặc biệt, các đề án văn hóa đã được tính đến như tổ chức chương trình “Trăng soi dáng Tháp”, “Linh thiêng xứ Trầm”, tour trải nghiệm làm trầm hương, biểu diễn nghệ thuật định kỳ, triển lãm mỹ thuật, phối hợp công nghệ AR/VR tái hiện lịch sử quần thể Tháp Bà, thu hút nhân lực trẻ và du khách quốc tế. Mục tiêu là đưa Tháp Bà Ponagar trở thành điểm đến văn hóa – tín ngưỡng, không chỉ của Khánh Hòa mà còn của khu vực Nam Trung bộ – Tây Nguyên.
Tháp Bà Ponagar hôm nay là minh chứng cho câu chuyện di sản được làm mới: không chỉ là dấu tích của quá khứ mà còn là giá trị sống của hiện tại và tương lai. Với quyết tâm của lãnh đạo Khánh Hòa và tinh thần gắn kết giữa bảo tồn bản sắc với phát triển kinh tế – xã hội, Tháp Bà Ponagar đang được đặt vào vị trí trung tâm trong bản đồ văn hóa – du lịch Việt Nam, giữ vai trò định hướng phát triển du lịch văn hóa – tín ngưỡng, góp phần đưa di sản Việt ra thế giới.
