Dự án đầu tư công – Vì đâu hiệu quả không như kỳ vọng?

Theo báo cáo gửi tới Thủ tướng của Bộ Kế hoạch và đầu tư, trong năm 2019, các Bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp Nhà nước đã thực hiện đầu tư hơn 69.000 dự án đầu tư công, với tổng vốn đầu tư khoảng 603.400 tỷ đồng, tuy nhiên, kết quả giám sát, đánh giá cho thấy, có khoảng 1.800 dự án đầu tư chậm tiến độ, 125 dự án thất thoát, lãng phí, 27 dự án đầu tư không hiệu quả.

Thực tế, không ít dự án khi hoàn thành đã không mang lại hiệu quả như kỳ vọng, thậm chí khi hoàn thiện xong còn chưa biết để làm gì như công trình thủy lợi Ia Mơr thuộc huyện Chư Prông, tỉnh Gia Lai, trong khi nguồn vốn ngân sách nhà nước đầu tư cho dự án này lên tới 3.000 tỷ đồng.

Hay hàng loạt các công trình, dự án thủy lợi khác từng gây chấn động dư luận khi vừa xây xong đã hỏng và xuống cấp nghiêm trọng như: dự án kênh tưới tiêu Châu Bình, thuộc dự án hồ chứa nước Bản Mồng, huyện Quỳ Châu, tỉnh Nghệ An với số vốn lên tới 750 tỷ đồng; dự án đê tả sông Cầu nằm trên địa bàn hai huyện Hiệp Hòa - Việt Yên, tỉnh Bắc Giang với vốn đầu tư 145 tỷ đồng;…

Không chỉ các dự án, công trình thủy lợi, ngay tại Thủ đô, dự án Đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông nhiều năm liền cũng được cho là một trong những dự án điển hình tiêu biểu trong việc đầu tư công nhưng không mang lại kết quả như kỳ vọng.

Theo các chuyên gia, nhiều dự án đầu tư công không mang lại hiệu quả, ngoài việc đánh mất giá trị phát triển kinh tế - xã hội, thúc đẩy phát triển ngành, vùng trọng điểm còn tạo “gánh nặng”, gây thất thoát, lãng phí cho ngân sách Nhà nước vì nhiều nguyên nhân khác nhau như: chậm tiến độ, nhanh hư hỏng, xuống cấp,…

Chưa kể, sau hàng loạt các thực trạng đã xảy ra, không nhiều dự án đầu tư công không hiệu quả được đưa ra, xem xét, xử lý, điển hình như dự án hồ chứa nước Bản Mồng, huyện Quỳ Châu, tỉnh Nghệ An, mặc dù sau những phản ánh của cơ quan báo chí, Thủ tướng Chính phủ đã có văn bản chỉ đạo các đơn vị liên quan vào cuộc kiểm tra.

Theo như đánh giá của PGS. TS. Nguyễn Thường Lạng - Đại học Kinh tế quốc dân trong một nghiên cứu của mình, nguyên nhân chủ quan dẫn đến thực trạng đầu tư công chưa đạt được hiệu quả do thể chế pháp luật về đầu tư công chưa thực sự đồng bộ, thống nhất; chưa khắc phục triệt để tình trạng chồng chéo giữa các quy định tại các văn bản pháp luật có liên quan đến đầu tư công; vẫn còn lúng túng trong việc triển khai Luật Đầu tư công và các văn bản hướng dẫn; cách hiểu và cách tiếp cận thực hiện của các bộ, ngành và địa phương còn khác nhau, dẫn đến mất nhiều thời gian trong hoàn thiện thủ tục các dự án đầu tư công; chất lượng của quy hoạch còn thấp, tính dự báo còn hạn chế, thiếu tính liên kết, đồng bộ gây lãng phí và kém hiệu quả đầu tư đối với một số dự án hạ tầng.

Còn theo GS.TS Đoàn Xuân Tiên - Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước, qua kiểm toán các dự án đầu tư công hàng năm, Kiểm toán Nhà nước đã kiến nghị xử lý tài chính hàng chục nghìn tỷ đồng, đồng thời, có rất nhiều kiến nghị tới các Bộ, ngành, địa phương để kịp thời khắc phục các tồn tại, thiếu sót trong công tác quản lý, điều hành dự án. Kết quả kiểm toán các dự án đầu tư công cho thấy còn nhiều bất cập và kẽ hở về cơ chế, chính sách trong quản lý đầu tư công, đặc biệt là trong các dự án dưới các hình thức mới như các dự án PPP, trong khi đó, công tác quản lý, giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước chưa được thực hiện thường xuyên, đầy đủ theo chức năng, nhiệm vụ được giao.