Một sự điều chỉnh định hướng rộng hơn đang diễn ra tại Brussels. Những áp lực chính trị và kinh tế đã buộc EU phải xem xét lại, dẫn tới việc hình thành một liên minh giữa các nghị sĩ Nghị viện châu Âu thuộc phe trung hữu và cực hữu, qua đó buộc EU phải tạm dừng Quy định chống phá rừng của EU (EUDR).
Dựa trên các tuyên bố của Ủy ban châu Âu về những trục trặc kỹ thuật của hệ thống công nghệ thông tin, các đảng phái chính trị cho rằng doanh nghiệp chưa sẵn sàng triển khai EUDR và rằng quy định này sẽ gây tác động bất tương xứng đối với các doanh nghiệp châu Âu.
Theo Guillaume Pans, cộng sự cao cấp phụ trách nhóm nghiên cứu về hóa chất và phát triển bền vững của EU tại Penta Group, yếu tố chính trị xuyên Đại Tây Dương cũng góp phần thúc đẩy quyết định này. Mỹ phản đối vì lo ngại luật có thể ảnh hưởng đến xuất khẩu nông sản của nước này.
Nhằm tránh một căng thẳng thương mại, đặc biệt trong bối cảnh hiện tại, EU đã đưa ra những bảo đảm rằng các nhà sản xuất Mỹ hầu như không gây rủi ro về phá rừng, dù khái niệm này thực tế không được định nghĩa trong quy định.
Việc tạm dừng này chỉ mang tính tạm thời và có điều kiện. Ủy ban châu Âu sẽ có bốn tháng để tiến hành rà soát nhằm đơn giản hóa quy định. Quá trình này có thể dẫn tới các yêu cầu báo cáo nhẹ hơn, công cụ số tốt hơn và những cơ chế linh hoạt dành cho các quốc gia rủi ro thấp hoặc các nhà sản xuất quy mô nhỏ.
Tuy nhiên, ông Pans cho biết, nghĩa vụ cốt lõi vẫn không thay đổi: doanh nghiệp phải chứng minh chuỗi cung ứng của mình không liên quan đến hoạt động phá rừng sau năm 2020.
Nguyên tắc này nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ công chúng, và gần như không có ý định loại bỏ hoàn toàn. Nhiều tập đoàn đa quốc gia, vốn đã đầu tư đáng kể vào nguồn cung bền vững, cảnh báo rằng việc trì hoãn thêm sẽ làm suy giảm tính chắc chắn của chính sách.
Các tổ chức môi trường phản ứng gay gắt, gọi việc tạm dừng này là một sự “bẽ mặt”. Vì vậy, khả năng trì hoãn lần thứ ba gần như không thể chấp nhận được về mặt chính trị.
Diễn biến này mở ra một khoảng thời gian hiếm hoi để các nhà xuất khẩu ASEAN có thể tác động đến chính sách. Theo thỏa hiệp gần đây nhất, chỉ nhà nhập khẩu đầu tiên mới phải thực hiện nghĩa vụ thẩm tra, qua đó giảm gánh nặng cho các khâu phía sau trong chuỗi cung ứng.
Tuy nhiên, quá trình đơn giản hóa nhiều khả năng sẽ đi xa hơn nữa. Các cơ chế linh hoạt dành cho doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ là điều có thể xảy ra, đồng thời các yêu cầu báo cáo đối với doanh nghiệp lớn cũng đang được xem xét điều chỉnh.
Hiện nay, nông nghiệp ASEAN chủ yếu dựa vào các hộ sản xuất nhỏ, và việc yêu cầu một nông dân chỉ sở hữu một hoặc hai hecta đất phải tải dữ liệu định vị địa lý và báo cáo tuân thủ lên cổng thông tin của EU là điều phi thực tế nếu không có hỗ trợ có mục tiêu.
Điều này càng đúng với các ngành xuất khẩu chủ lực của ASEAN như dầu cọ, cao su, cà phê, ca cao và gỗ, nơi hàng chục nghìn hộ nông dân nhỏ lẻ tham gia vào các chuỗi cung ứng khu vực phức tạp. Ngành công nghiệp cần vận động cho các cơ chế tuân thủ theo nhóm, cho phép hợp tác xã nộp dữ liệu thay mặt các hộ nông dân.
Ý tưởng miễn trừ hoàn toàn đã được đưa ra, nhưng EU nhiều khả năng sẽ phản đối vì lo ngại tạo ra kẽ hở chính sách. Việc công nhận các tiêu chuẩn quốc gia tương đương là một lựa chọn khả thi hơn.
Do đó, Ronald JL Chan, Giám đốc cấp cao, hiện đang dẫn dắt nhóm nghiên cứu về hóa chất và phát triển bền vững của EU tại Penta Group nói, các chính phủ cần thúc đẩy các ngưỡng đánh giá dựa trên rủi ro, lộ trình thực hiện theo giai đoạn hoặc cơ chế chứng nhận theo nhóm.
Indonesia đang tìm kiếm sự công nhận đối với tiêu chuẩn ISPO, trong khi tiêu chuẩn MSPO của Malaysia, vốn đã được EU chấp nhận, có thể trở thành hình mẫu.
Cuối cùng, ông Chan cho rằng, doanh nghiệp cần thúc đẩy sự rõ ràng về chính sách, đồng thời chứng minh những nỗ lực cụ thể nhằm hạn chế phá rừng. Giai đoạn rà soát này chính là thời điểm để cung cấp phản hồi từ những bên trực tiếp sử dụng hệ thống.
Ông cũng cho biết, các doanh nghiệp ASEAN nên tham gia các cuộc tham vấn và chương trình thí điểm để định hình thế nào là tuân thủ khả thi. Nếu mọi hộ nông dân nhỏ đều phải được đăng ký, các nhà xuất khẩu có thể cho thấy quy mô thực tế của yêu cầu này và lập luận cho việc đăng ký hàng loạt.
Trong khi đó, cách tiếp cận đối với EUDR cần chuyển từ bị động sang chủ động. Những doanh nghiệp hành động sớm sẽ bảo vệ được khả năng tiếp cận thị trường EU và có thể giành lợi thế cạnh tranh khi nguồn cung bền vững ngày càng được coi trọng. Các nhà mua hàng châu Âu sẽ ưu tiên những nhà cung cấp có thể chứng minh chuỗi cung ứng không liên quan đến phá rừng.
Theo ông Chan, luật của EU thường tạo ra những chuẩn mực toàn cầu mới; quy định về kỹ thuật số là một ví dụ gần đây. Các quốc gia khác có thể sẽ noi theo trong vấn đề phá rừng.
Hơn nữa, người tiêu dùng ngày càng đòi hỏi tính minh bạch. Rủi ro về uy tín lan truyền rất nhanh; ngay cả những hàng hóa bán ở thị trường khác cũng có thể bị “gắn nhãn” phá rừng. EUDR có thể đang gặp trở ngại tạm thời, nhưng đích đến của nó là không thay đổi.
Châu Âu sẽ yêu cầu hàng hóa không gắn với phá rừng. Những doanh nghiệp biết vận động cho vị thế của mình tại châu Âu, thích ứng sớm và chủ động tìm kiếm sự làm rõ từ các thể chế, có thể tiếp cận các thị trường cao cấp và nâng cao năng lực cạnh tranh của Đông Nam Á.
