Hà Nội và bài toán cơ chế cho lộ trình “xanh hóa” xe buýt

Theo lộ trình đặt ra, đến năm 2030, Hà Nội phải hoàn thành việc chuyển đổi toàn bộ hệ thống xe buýt sang sử dụng điện hoặc các dạng năng lượng xanh. Đây là mục tiêu quan trọng trong chiến lược giảm phát thải, cải thiện chất lượng không khí và xây dựng hệ thống giao thông đô thị bền vững. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai cho thấy quá trình “xanh hóa” vận tải công cộng vẫn đối mặt nhiều khó khăn, trong đó nổi bật là bài toán cơ chế và nguồn lực đầu tư.

Để hoàn thành mục tiêu, Hà Nội cần đầu tư hơn 2.500 xe buýt mới cùng hệ thống trạm sạc, hạ tầng kỹ thuật và dịch vụ vận hành đồng bộ. Quy mô đầu tư lớn, thời gian thu hồi vốn dài khiến việc thu hút doanh nghiệp tham gia trở thành thách thức. Dù thành phố đã ban hành chính sách hỗ trợ từ sớm, kết quả đạt được đến nay vẫn khá khiêm tốn.

Theo Nghị quyết 07/2019/NQ-HĐND, Hà Nội hỗ trợ 50% lãi vay ngân hàng trong 5 năm đầu cho doanh nghiệp đầu tư phương tiện và hạ tầng xe buýt sử dụng năng lượng sạch. Tuy nhiên, sau 5 năm triển khai, số lượng doanh nghiệp hoàn tất hồ sơ đề nghị hỗ trợ rất hạn chế. Thực tế này phản ánh khoảng cách giữa chính sách trên giấy và khả năng tiếp cận trong thực tiễn.

Nhiều doanh nghiệp cho rằng các quy định hiện hành còn thiếu rõ ràng, đặc biệt liên quan đến hạn mức vay, điều kiện dự án phải được UBND TP phê duyệt và quy trình thủ tục kéo dài. Những yếu tố này bị xem là rào cản lớn trong bối cảnh chi phí đầu tư xe buýt điện, trạm sạc và bảo dưỡng cao, trong khi rủi ro thị trường và công nghệ vẫn hiện hữu. Mức hỗ trợ 50% lãi vay trong 5 năm được đánh giá là chưa đủ hấp dẫn để bù đắp chi phí và tạo động lực đầu tư dài hạn.

Ở góc độ vận hành, các cơ quan quản lý ghi nhận những tín hiệu tích cực từ các tuyến xe buýt điện đang thí điểm. Theo Trung tâm Quản lý và Điều hành giao thông Hà Nội, xe buýt điện cho hiệu quả toàn diện hơn về chất lượng dịch vụ, khả năng khai thác và mức độ hài lòng của hành khách. Tuy nhiên, quy mô thí điểm hiện vẫn còn nhỏ so với tổng thể mạng lưới, chưa tạo được tác động lan tỏa đủ lớn để thúc đẩy chuyển đổi trên diện rộng.

Một số doanh nghiệp vận tải đã từng bước đưa xe buýt điện vào khai thác, đồng thời đầu tư hạ tầng trạm sạc phục vụ vận hành. Song, các mô hình này chủ yếu dựa trên nguồn lực và tính toán riêng của từng đơn vị, chưa hình thành được mặt bằng chung cho toàn thị trường. Điều này cho thấy, nếu thiếu cơ chế đủ mạnh và ổn định, quá trình chuyển đổi rất dễ rơi vào tình trạng “mạnh ai nấy làm”, khó đạt mục tiêu chung của thành phố.

Về mặt định hướng, Chính phủ đã ban hành Quyết định 876/QĐ-TTg (năm 2022) phê duyệt Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon và metan. Trên cơ sở đó, Hà Nội đã phê duyệt “Đề án phát triển hệ thống giao thông công cộng bằng xe buýt điện, năng lượng xanh” (Quyết định 6004/QĐ-UBND, tháng 11/2024) và Kế hoạch 149/KH-UBND (tháng 5/2025) nhằm cụ thể hóa lộ trình triển khai.

Theo đại diện Sở Xây dựng Hà Nội, mục tiêu đến năm 2030 là hoàn thành việc chuyển đổi 100% hệ thống vận tải hành khách công cộng sang phương tiện xanh. Hiện thành phố đang xây dựng nghị quyết mới về chính sách hỗ trợ tài chính, ưu đãi đầu tư, các biện pháp hạn chế phương tiện gây ô nhiễm, đồng thời quy hoạch phát triển hạ tầng năng lượng sạch phù hợp với nhu cầu thực tế.

Các chuyên gia cho rằng, để đạt mục tiêu đề ra, Hà Nội cần nhìn nhận chuyển đổi xe buýt xanh như một bài toán tổng thể, không chỉ dừng ở hỗ trợ lãi vay. Cơ chế tín dụng dài hạn, chia sẻ rủi ro đầu tư, quy hoạch trạm sạc đồng bộ và sự ổn định của chính sách là những yếu tố then chốt.

Phát triển vận tải công cộng xanh không chỉ mang ý nghĩa môi trường, mà còn tác động trực tiếp đến chất lượng dịch vụ, thói quen đi lại và hình ảnh giao thông đô thị của Hà Nội. Trong bối cảnh áp lực ô nhiễm ngày càng lớn, việc hoàn thiện cơ chế minh bạch, đủ hấp dẫn và có tính dài hạn được xem là điều kiện tiên quyết để Thủ đô hiện thực hóa mục tiêu “xanh hóa” xe buýt một cách bền vững và hiệu quả.