Hành trình “giữ lửa” truyền thống

Diễn đàn Doanh nghiệp đã có cuộc trò chuyện cùng nữ doanh nhân Đoàn Minh Ngọc, chủ cơ sở Gốm Ngọc Phù Lãng, người đã dành hơn một thập kỷ để “hồi sinh” di sản này, để nghe chia sẻ hành trình gắn bó với lửa và đất, chiến lược thích ứng, cũng như thông điệp truyền cảm hứng cho phụ nữ Việt Nam.

Câu chuyện từ doanh nhân Đoàn Minh Ngọc không chỉ khơi dậy niềm tự hào về văn hóa dân tộc mà còn gợi mở về tiềm năng vươn ra thế giới của các làng nghề truyền thống, nơi giá trị thủ công gặp gỡ sáng tạo đương đại.

- Hành trình đến với nghề gốm và lý do gắn bó bền bỉ với Phù Lãng suốt những năm qua của bà ra sao? Trong bối cảnh nhiều doanh nghiệp đối mặt khó khăn sau đại dịch, bà giữ tâm thế và tinh thần doanh nhân như thế nào để không ngừng sáng tạo và phát triển?

Hành trình của tôi với nghề gốm bắt đầu từ những kỷ niệm tuổi thơ, khi tôi lớn lên giữa vùng đất Bắc Ninh giàu truyền thống, nơi gốm Phù Lãng đã tồn tại hơn 700 năm như một phần của lịch sử dân tộc. Ban đầu, tôi bị cuốn hút bởi vẻ đẹp mộc mạc của những sản phẩm gốm – từ chum vại đơn giản đến những món đồ mỹ nghệ tinh xảo – và nhận ra rằng đây không chỉ là nghề thủ công, mà còn là cách để kết nối quá khứ với hiện tại. Điều khiến tôi gắn bó bền bỉ chính là sức sống mãnh liệt của "lửa và đất": mỗi lần nung lò, tôi thấy sự biến đổi kỳ diệu từ đất sét thô sơ thành những tác phẩm bền vững, tượng trưng cho sự kiên cường của con người. Qua nhiều năm, dù gặp thách thức như biến động thị trường hay cạnh tranh từ sản phẩm công nghiệp, tôi vẫn kiên định vì tin rằng gốm Phù Lãng là di sản vô giá, cần được bảo tồn và phát huy.

Trong bối cảnh hậu đại dịch, khi nhiều doanh nghiệp phải vật lộn với suy giảm nhu cầu và chuỗi cung ứng gián đoạn, tôi giữ cho mình tâm thế của một người "hồi sinh di sản" và tinh thần của một "doanh nhân sáng tạo trên nền tảng truyền thống." Tâm thế cốt lõi là sự "tôn trọng gốc rễ và không ngừng biến đổi". Tôi luôn nhấn mạnh giá trị lịch sử, coi Gốm Ngọc không chỉ bán sản phẩm mà còn bán cả câu chuyện văn hóa được kết tinh trong từng thớ đất, từng lớp men da lươn đặc trưng – đây là lợi thế cạnh tranh bền vững nhất, giúp chúng tôi khác biệt với hàng loạt sản phẩm nhập khẩu giá rẻ.

Tinh thần doanh nhân sáng tạo thể hiện qua nguyên tắc "kế thừa nhưng không sao chép". Chúng tôi không ngừng nghiên cứu và phát triển, ví dụ như kết hợp kỹ thuật vuốt tay truyền thống với thiết kế hiện đại, tạo ra dòng sản phẩm gốm nội thất như bình hoa đương đại hay đồ trang trí mang hơi thở minimalist, phù hợp với không gian sống đô thị. Bên cạnh đó, chúng tôi còn mở rộng sang các sản phẩm chức năng như ấm trà dưỡng sinh, giúp giữ nhiệt và hương vị tốt hơn nhờ men tự nhiên.

- Trước xu hướng "xanh – bền vững", cơ sở Gốm Ngọc Phù Lãng đã thay đổi gì để thích ứng?

Trong bối cảnh kinh tế biến động mạnh mẽ, với lạm phát, chuỗi cung ứng gián đoạn và thị trường tiêu dùng chuyển dịch nhanh chóng hướng tới "xanh – bền vững", chúng tôi đã chủ động thích ứng qua hai trụ cột chính, nhằm đảm bảo sự phát triển lâu dài mà không đánh mất bản sắc truyền thống.

Thứ nhất, đổi mới sản phẩm hướng đến sức khỏe và môi trường. Chúng tôi phát triển dòng gốm dưỡng sinh, không chỉ đẹp về mỹ thuật mà còn mang lợi ích thực tế cho người dùng, như khả năng giữ nhiệt lâu, khử mùi và an toàn cho sức khỏe nhờ sử dụng đất sét tự nhiên không pha tạp chất. Đặc biệt, chúng tôi chuyển sang ứng dụng men hữu cơ thay thế men truyền thống, giúp sản phẩm thân thiện hơn với môi trường – men này có khả năng lưu hương tốt, phù hợp cho ấm trà, lọ đựng gia vị hay đồ trang trí nội thất.

Ngoài ra, chúng tôi đa dạng hóa mẫu mã: bên cạnh chum vại cổ điển, chúng tôi sản xuất thêm gốm mỹ nghệ nhỏ gọn, như tượng trang trí hay đồ dùng nhà bếp hiện đại, đáp ứng thị hiếu của giới trẻ và du khách quốc tế, những người tìm kiếm sản phẩm "xanh" làm quà lưu niệm. Ví dụ, bộ sưu tập gốm nội thất của chúng tôi đã được thiết kế để tích hợp vào không gian sống hiện đại, như bình hoa với họa tiết trừu tượng kết hợp men da lươn, giúp sản phẩm không chỉ bền mà còn góp phần giảm thiểu rác thải nhựa.

Thứ hai, nâng cấp công nghệ và quy trình sản xuất. Dù giữ kỹ thuật nung lò củi truyền thống để tạo đặc trưng men da lươn, chúng tôi áp dụng công nghệ xanh như cải tiến lò nung để tiết kiệm năng lượng, sử dụng nhiên liệu sạch hơn từ gỗ tái chế, giảm khí thải CO2 và bảo vệ môi trường địa phương. Chất lượng luôn là cốt lõi: Mỗi sản phẩm đều được kiểm soát nghiêm ngặt về độ bền, tính ứng dụng và dấu ấn nghệ nhân, biến chúng thành những tác phẩm độc bản.

Những thay đổi này không chỉ giúp chúng tôi đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu mà còn thu hút đối tác lớn, như các chuỗi khách sạn sinh thái sử dụng gốm của chúng tôi cho nội thất.

- Từ góc nhìn doanh nghiệp làng nghề, bà nhìn nhận cơ hội và thách thức từ Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân? Cần làm gì để tiếng nói của doanh nghiệp làng nghề được lắng nghe hơn trong quá trình thực thi, thưa bà?

Từ góc nhìn của một doanh nghiệp làng nghề như Gốm Ngọc Phù Lãng, Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị là một động lực lớn, mở ra cả cơ hội và thách thức, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng để các làng nghề không bị bỏ lại phía sau.

Đầu tiên, tiếp cận nguồn lực hỗ trợ sẽ dễ dàng hơn, với các chính sách về vốn vay ưu đãi, công nghệ chuyển giao và đào tạo quản trị doanh nghiệp. Điều này giúp các cơ sở như chúng tôi thoát khỏi quy mô hộ gia đình nhỏ lẻ, ví dụ đầu tư vào thiết bị hiện đại để tăng năng suất mà vẫn giữ tính thủ công.

Thứ hai, mở rộng thị trường. Sự gia tăng doanh nghiệp sẽ thúc đẩy chuyên nghiệp hóa thị trường chung, cho phép làng nghề kết nối chuỗi cung ứng toàn cầu, tham gia sàn thương mại điện tử quốc tế và các chương trình xúc tiến thương mại như hội chợ thủ công ASEAN. Chúng tôi có thể tận dụng để xuất khẩu gốm Phù Lãng, biến nó thành sản phẩm "Made in Vietnam" mang giá trị văn hóa.

Thứ ba, nâng cao chất lượng quản trị: áp lực từ mục tiêu sẽ buộc chúng tôi chuẩn hóa quy trình, áp dụng ERP đơn giản để quản lý hàng tồn kho, và cải thiện chất lượng sản phẩm để cạnh tranh, từ đó tăng doanh thu và tạo việc làm ổn định cho nghệ nhân địa phương.

Tuy nhiên, thách thức cũng không nhỏ. Cạnh tranh khốc liệt khi số lượng doanh nghiệp tăng vọt, với áp lực về giá cả, mẫu mã và dịch vụ – các làng nghề thường yếu thế do vốn hạn chế và phụ thuộc vào lao động thủ công. Chuyển đổi số là rào cản lớn khi áp dụng AI hay phần mềm quản lý đòi hỏi chi phí cao và kiến thức chuyên môn, trong khi nhiều nghệ nhân cao tuổi chưa quen với công nghệ, dẫn đến nguy cơ lạc hậu.

Hơn nữa, giữ gìn bản sắc là nỗi lo. Áp lực thương mại hóa có thể dẫn đến "đại trà hóa" sản phẩm, làm mất đi tính độc bản và "hồn cốt" truyền thống, ví dụ như sử dụng máy móc thay vì vuốt tay, khiến gốm Phù Lãng mất sức hút văn hóa.

- Nhân dịp ngày Phụ nữ Việt Nam 20/10, bà có chia sẻ gì với các nữ doanh nhân trẻ hiện nay?

Những người phụ nữ làm kinh doanh là biểu tượng của sự kiên cường và lòng dũng cảm. Dù đối mặt với cạnh tranh khốc liệt, áp lực gia đình hay khó khăn kinh tế vẫn mạnh mẽ, quyết đoán, dùng trí tuệ và đôi tay để vượt qua; làm cho cuộc sống này tốt đẹp hơn, ý nghĩa hơn, góp phần xây dựng xã hội bình đẳng và phát triển.

Nhân dịp 20/10 – Ngày Phụ nữ Việt Nam, tôi xin gửi lời chúc tốt đẹp chân thành và sâu sắc nhất đến tất cả những nữ doanh nhân tài năng và những người phụ nữ đang miệt mài gánh vác cuộc sống giữa bộn bề lo toan.