Hoàn thiện pháp lý cho mô hình PPP trong khoa học công nghệ

Trong bối cảnh khoa học công nghệ giữ vai trò then chốt trong nâng cao năng suất, chất lượng tăng trưởng và sức cạnh tranh của nền kinh tế, việc thu hút các nguồn lực xã hội đầu tư vào lĩnh vực này ngày càng trở nên cấp thiết. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, đầu tư theo phương thức PPP dù đã được quy định trong Luật PPP và đã được thực hiện nhiều năm qua ở Việt Nam, nhưng lại chưa thực sự phát huy hiệu quả trong trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu cơ chế pháp lý cho các mô hình hợp tác linh hoạt, các cơ chế ưu đãi, chia sẻ rủi ro phù hợp, chưa tạo được niềm tin cho các nhà đầu tư...

Trước thực trạng đó, Bộ Tài chính đang xây dựng Dự thảo Nghị định về PPP trong khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số (Dự thảo) nhằm mở rộng, bổ sung thêm các hình thức hợp tác công tư khác ngoài các hình thức đã được quy định trong Luật PPP, Luật Quản lý, sử dụng tài sản công. Với mỗi hình thức hợp tác, Nghị định cũng định hướng các nhóm sản phẩm, dịch vụ và các chủ thể thực hiện phù hợp tạo điều kiện thuận lợi khi áp dụng.

Đồng thời sẽ quy định cụ thể cơ chế, chính sách ưu đãi, hỗ trợ, bảo đảm đầu tư vượt trội; phân cấp mạnh mẽ, đơn giản tối đa quy trình, rút ngắn thủ tục, tinh gọn nội dung cho phù hợp với đặc thù của khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, tạo điều kiện triển khai nhanh, linh hoạt, hiệu quả. Đặc biệt, Dự thảo còn nêu rõ trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức chủ trì và các nhà đầu tư: bảo đảm tính minh bạch, hiệu quả và kiểm soát rủi ro trong tổ chức thực hiện.

Nhằm sớm hoàn thiện hành lang pháp lý thúc đẩy PPP trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng yêu cầu cơ quan soạn thảo tiếp thu tối đa các ý kiến góp ý để hoàn thiện Dự thảo cả về nội dung lẫn hình thức. Dự thảo cần đảm bảo tính khả thi, minh bạch và đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành, bảo đảm đúng tiến độ ban hành trong tháng 6 theo chỉ đạo của Ban Chỉ đạo Trung ương thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW.

“Đây là nội dung rất khó, bởi là lần đầu tiên có mô hình PPP trong lĩnh vực khoa học công nghệ. Do đó, phải quyết tâm từ khâu thể chế, văn bản quy phạm pháp luật phải đầy đủ nhất, đồng thời việc thực hiện phải đồng bộ, có trách nhiệm rõ ràng”, Bộ trưởng nói.

Theo Bộ trưởng, thách thức lớn nhất là phân loại và định giá tài sản trong quá trình hợp tác. Tuy nhiên, nếu đảm bảo công khai, minh bạch và có phương pháp định giá rõ ràng thì có thể giải quyết được. Đồng thời, đề nghị bám sát các chỉ đạo tại Nghị quyết số 57-NQ/TW, Nghị quyết số 93/2023/QH15 và các kế hoạch hành động của Chính phủ, rà soát toàn bộ thủ tục để đơn giản hóa tối đa, lựa chọn những mô hình có thể triển khai hiệu quả, tránh dàn trải.

Trong khi đó, ông Nguyễn Nam Hải, Vụ trưởng Vụ Kế hoạch - Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ cho rằng, để thúc đẩy PPP trong khoa học, công nghệ, các cơ quan quản lý cũng cần có tư duy sáng tạo trong thiết kế cơ chế. Ví dụ, hiện nay có một số công điện và cách tiếp cận mới trong việc thực hiện nguồn vốn hỗ trợ. Nếu theo cách tiếp cận này, các tổ chức chủ thể sẽ phối hợp nhà nước và tư nhân cùng đầu tư để hình thành các doanh nghiệp thực hiện nghiên cứu, phát triển công nghệ và sáng tạo.

Chẳng hạn, trong lĩnh vực đầu tư mạo hiểm, vốn có mức rủi ro cao nhưng tiềm năng sinh lời lớn, Bộ đang đề xuất bổ sung quỹ đầu tư mạo hiểm trong Luật Khoa học và Công nghệ, sử dụng nguồn vốn từ trung tâm đầu tư mạo hiểm theo nguyên tắc hỗ trợ các startup có tiềm năng nhưng đi kèm rủi ro cao. Nhà nước và tư nhân cùng góp vốn, trong đó nhà nước không nắm cổ phần chi phối để đảm bảo mô hình hoạt động độc lập.

Về hình thức khác trong đầu tư hạ tầng, quan điểm của Bộ Khoa học và Công nghệ là tránh việc cùng đầu tư vào một hạ tầng mà cuối cùng lại khó khai thác và nghiên cứu hiệu quả, dù bộ chủ quản có thể cử đơn vị quản lý, phối hợp với tư nhân, mô hình này vẫn rất rộng và phức tạp.

“Ngoài ra, việc đưa tài sản của các tổ chức công lập vào hoạt động kinh doanh cần được cân nhắc kỹ lưỡng để tránh rủi ro. Bởi trong lĩnh vực công nghệ, vài năm trước có vụ việc liên quan đến Việt Á”, đại diện Bộ Khoa học và Công nghệ nhấn mạnh.