Khoảng lặng 5 năm và “nỗi sợ” nhân lực khoa học công nghệ Thanh Hóa

Hơn 3.000 doanh nghiệp mới được thành lập hàng năm trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, con số ấy nói lên tốc độ tăng trưởng rầm rộ, đầy khí thế. Nhưng thống kê nội bộ cho thấy, trong 5 năm gần đây, danh sách các doanh nghiệp Khoa học và Công nghệ (KH&CN) được công nhận mới của tỉnh gần như đứng yên ở con số 1. Giữa dòng chảy chính sách dày đặc nghị quyết, kế hoạch, vì sao mảnh đất đổi mới vẫn khát một mầm sống thực sự?

Đây là "Khoảng Lặn 5 Năm" của KH&CN Thanh Hóa, một nghịch lý lạnh lùng đối lập với các chính sách "thông thoáng" được ban hành liên tục, từ Nghị quyết 214/2022/NQ-HĐND đến Kế hoạch 77/KH-UBND đầy tham vọng.

Thiếu vốn mồi và cơ chế đặc thù

Theo thông tin nội bộ từ Sở Khoa học và Công nghệ Thanh Hóa, từ năm 2020 đến nay, toàn tỉnh hiện có 31 doanh nghiệp KH&CN, trong đó chỉ một doanh nghiệp vừa được công nhận trong tháng 10 năm nay. Sở đặt mục tiêu đến năm 2030, Thanh Hóa sẽ có 70 doanh nghiệp KH&CN, tức phải tăng gấp hơn hai lần trong 5 năm tới. Đây được xem là một tham vọng lớn và đầy thách thức đối với tỉnh này.

Doanh nghiệp KH&CN, đặc biệt là các Startup (khởi nghiệp đổi mới sáng tạo), cần nguồn vốn mồi để biến ý tưởng nghiên cứu thành sản phẩm thương mại. Sự thiếu hụt các quỹ đầu tư mạo hiểm, vốn hỗ trợ từ ngân sách hoặc cơ chế huy động vốn xã hội hóa hiệu quả đã làm cạn kiệt nguồn lực ban đầu, khiến các ý tưởng đổi mới khó có thể bén rễ và phát triển thành doanh nghiệp chính thức.

Ông Hoàng Ngọc Thanh - Giám đốc Công ty TNHH Minh Lộ cho rằng, hiện nay Thanh Hóa đang vướng mắc về cơ chế đặc thù, tài chính và nhân lực chất lượng cao. “Đơn cử như bệnh viện hay cơ quan nhà nước muốn thay mới thiết bị, phần mềm cũng phải qua đủ quy trình thẩm định, đấu thầu, mất rất nhiều thời gian. Nếu không có cơ chế chỉ định thầu riêng cho lĩnh vực công nghệ thì đến khi phê duyệt xong, công nghệ đã lỗi thời rồi. Hạ tầng công nghệ vì thiếu vốn nên đầu tư chắp vá, từng giai đoạn, dẫn đến không đồng bộ, vừa lãng phí vừa tốn kém,” ông Thanh chia sẻ.

Cũng theo ông Hoàng Ngọc Thanh chia sẻ: “Các doanh nghiệp mới hiện nay khó khăn lớn nhất khi đổi mới công nghệ từ nguồn vốn đầu tư trung và dài hạn, đặc biệt là vốn “mồi” cho nghiên cứu, thử nghiệm và thương mại hóa sản phẩm. Hầu hết các doanh nghiệp khoa học, công nghệ quy mô vừa và nhỏ như chúng tôi không thể tiếp cận được các gói tín dụng đổi mới sáng tạo do quy định về tài sản đảm bảo, quy trình thẩm định phức tạp, hoặc thiếu các quỹ hỗ trợ rủi ro công nghệ”

Bên cạnh đó, nổi sợ” nhân lực cũng là vấn đề cốt lõi, sự thiếu hụt nghiêm trọng nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực KHCN, công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, và dữ liệu lớn. Đây được coi là một "điểm nghẽn" dai dẳng, ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai các nhiệm vụ chuyển đổi số và phát triển kinh tế số của tỉnh.

Nối lại chuỗi hành động bị đứt gãy

Hai năm qua, Thanh Hóa đã ban hành hàng loạt chính sách mang tính định hướng mạnh mẽ. Kế hoạch 266/KH-UBND cụ thể hóa việc hỗ trợ doanh nghiệp KH&CN; gần đây nhất, Kế hoạch 77/KH-UBND tiếp tục đặt mục tiêu xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của tỉnh.

Tuy nhiên, trên thực tế, “mạch” chính sách vẫn bị đứt đoạn ở khâu triển khai. Cơ quan quản lý chưa có mô hình cụ thể để ươm tạo doanh nghiệp KH&CN; liên kết “ba nhà” Nhà nước, Nhà trường, Doanh nghiệp mới manh nha, chưa hình thành chuỗi giá trị thực. Thủ tục công nhận doanh nghiệp KH&CN vẫn phức tạp, trong khi hỗ trợ sau công nhận gần như chưa tạo được sức hút đáng kể.

Ông Trần Văn Thắng, Trưởng phòng Quản lý chuyên ngành và Sở hữu trí tuệ (Sở KH&CN Thanh Hóa), cho rằng: một trong những nguyên nhân khiến doanh nghiệp KH&CN khó hình thành là thiếu cơ chế khuyến khích tài chính đủ mạnh, điều kiện để được công nhận doanh nghiệp KH&CN còn “ngặt nghèo”, nhiều chính sách hiện nay mới dừng ở thủ tục hành chính, chưa chạm đến ‘nút thắt’ lớn nhất là vốn đầu tư ban đầu và chi phí nghiên cứu ứng dụng”, ông nói. Cũng theo ông, không ít doanh nghiệp có sản phẩm, công nghệ tốt nhưng lại thiếu kỹ năng thuyết minh, dẫn đến hồ sơ bị loại; nhiều quy định còn chồng chéo, gây khó cho doanh nghiệp.

Cũng theo ông Thắng, vừa qua, Hội đồng nhân dân tỉnh Thanh Hóa đã ra quyết định số 358 /QĐ-HĐND về việc chấp thuận xây dựng Nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh về Chính sách đột phá hỗ trợ phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa. Từ đây, Sở KH&CN Thanh Hóa đang xây dựng dự thảo nhằm hỗ trợ các đơn vị đăng ký bảo hộ sở hữu trí tuệ; hỗ trợ thúc đẩy hình thành nhóm nghiên cứu mạnh trong các cơ sở giáo dục đại học trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa; Hỗ trợ tác giả có bài báo đăng tạp chí quốc tế uy tín (nằm trong danh mục Web of science, Scopus). Đặc biệt, sẽ hỗ trợ doanh nghiệp được chứng nhận doanh nghiệp Khoa học và Công nghệ gồm tất cả các doanh nghiệp có hoạt động sản xuất kinh doanh trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa. Điều kiện, là doanh nghiệp này được cơ quan có thẩm quyền công nhận là doanh nghiệp Khoa học và Công nghệ trong khoảng thời gian từ ngày Nghị quyết có hiệu lực đến ngày 31/12/2030.

Bên cạnh đó, Sở tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền về mô hình DN KH&CN; tạo diễn đàn để các DN trao đổi thông tin, kinh nghiệm trong quá trình sản xuất, kinh doanh, cùng nhau hợp tác phát triển. Đơn giản hóa thủ tục thành lập DN KH&CN. Mặt khác, các DN cũng cần quan tâm đầu tư, đổi mới công nghệ, thiết bị, chủ động hợp tác với các tổ chức KH&CN, các DN trong nước và ngoài nước để nâng cao năng lực. Đồng thời chú trọng đào tạo nguồn nhân lực KH&CN trong từng DN làm cơ sở để xây dựng và phát triển DN KH&CN bền vững.

Đã đến lúc các cơ quan chức năng chuyển từ “hô khẩu hiệu” sang hành động, sớm ban hành và thực thi chính sách hỗ trợ một cách thực chất, tháo gỡ những “nút thắt” đang cản trở bước tiến của doanh nghiệp KH&CN Thanh Hóa.