Gửi bình luận
TS Nguyễn Bá Hùng cho rằng để đạt tăng trưởng cao và bền vững, Việt Nam cần vượt qua mô hình cũ dựa vào lao động giá rẻ và vốn, chuyển hẳn sang mô hình đổi mới sáng tạo.
Trong cuộc trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, Tiến sĩ Nguyễn Bá Hùng – Chuyên gia Kinh tế trưởng của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tại Việt Nam đã đưa ra những nhận định sâu sắc về mô hình tăng trưởng kinh tế hiện tại của Việt Nam cũng như khuyến nghị chính sách nhằm giúp đất nước đạt được mục tiêu phát triển mạnh mẽ và bền vững trong những năm tới.
- Thưa ông, mô hình tăng trưởng hiện tại của Việt Nam đang đối mặt với những thách thức nào, và đâu là nguyên nhân khiến chúng ta phải thay đổi mô hình?
Trong nhiều năm qua, mô hình tăng trưởng dựa vào nguồn lực như lao động giá rẻ và vốn đầu tư đã đóng vai trò quan trọng giúp Việt Nam thu hút mạnh mẽ đầu tư nước ngoài, đẩy mạnh sản xuất phục vụ xuất khẩu, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, mô hình này hiện đang bộc lộ hai thách thức lớn. Thứ nhất, các nguồn lực này là hữu hạn. Chúng ta không thể mãi gia tăng lao động hay vốn để duy trì tốc độ tăng trưởng cao như trước. Thứ hai, hiệu quả sử dụng nguồn lực đang giảm dần. Trước đây, để tạo ra 1 đồng GDP, chỉ cần 3-4 đồng vốn đầu tư, nhưng hiện nay con số này đã lên đến 6 đồng. Điều này cho thấy mức độ tăng trưởng phụ thuộc vào đầu vào vật chất đang dần tới hạn và không còn mang lại hiệu quả cao.
Với mục tiêu tăng trưởng từ 8-10% mà Chính phủ đề ra, mô hình hiện tại không còn đủ sức đáp ứng. Vì vậy, Việt Nam cần một sự chuyển dịch chiến lược sang các mô hình tăng trưởng chất lượng hơn, cụ thể là tăng trưởng dựa trên hiệu quả và đổi mới sáng tạo.
- Vậy theo ông, mô hình tăng trưởng dựa trên đổi mới sáng tạo sẽ mang lại lợi ích như thế nào cho nền kinh tế Việt Nam? Và cần điều kiện gì để mô hình này hoạt động hiệu quả?
Mô hình tăng trưởng mới không đặt nặng việc gia tăng đầu vào như lao động hay vốn, mà tập trung vào việc nâng cao hiệu quả sản xuất thông qua cải tiến công nghệ và năng lực tổ chức. Nói cách khác, cùng một lượng đầu vào, chúng ta có thể tạo ra nhiều giá trị hơn. Đây là con đường bền vững và hiệu quả hơn, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang tiến gần hơn đến ngưỡng thu nhập trung bình cao và không còn lợi thế chi phí rẻ như trước.
Để mô hình này phát huy hiệu quả, cần một môi trường chính sách phù hợp. Thị trường các yếu tố sản xuất như vốn, lao động, đất đai và công nghệ phải được vận hành thông suốt. Chúng ta cần thông tin rõ ràng hơn về thu nhập ngành nghề, dự báo nhu cầu lao động trong tương lai để định hướng thị trường nhân lực.
Thêm vào đó, việc phát triển thị trường tài chính là điều kiện tiên quyết. Việt Nam cần một hệ thống tài chính đa dạng, linh hoạt, đặc biệt là thị trường chứng khoán và trái phiếu doanh nghiệp để cung cấp nguồn vốn trung – dài hạn cho các doanh nghiệp đầu tư vào các dự án đổi mới sáng tạo. Nếu chỉ dựa vào vốn ngắn hạn từ ngân hàng, doanh nghiệp khó có thể triển khai các dự án công nghệ đòi hỏi thời gian thu hồi vốn dài.
- Theo ông, đâu là điểm yếu khiến đổi mới sáng tạo ở Việt Nam còn chậm, và chúng ta có thể học được gì từ các mô hình thành công ở Đông Á?
Mặc dù Nhà nước đã có chính sách ưu tiên cho đổi mới sáng tạo, nhưng doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận vốn và thiếu nền tảng tri thức cần thiết. Đổi mới sáng tạo phải được dẫn dắt bởi doanh nghiệp, nhưng hiện nay hệ sinh thái nghiên cứu và phát triển còn yếu, chất lượng đào tạo nhân lực chưa đáp ứng nhu cầu thực tế. Chúng ta vẫn thiếu đội ngũ kỹ sư, nhà nghiên cứu, chuyên gia công nghệ – những người có khả năng biến ý tưởng thành sản phẩm và đưa vào sản xuất.
Kinh nghiệm từ Đông Á, đặc biệt là Hàn Quốc và Đài Loan, cho thấy vai trò định hướng và hỗ trợ mạnh mẽ từ Chính phủ là yếu tố quyết định. Hàn Quốc đã chọn các tập đoàn lớn làm đầu tàu, trong khi Đài Loan phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa với sự hỗ trợ từ nhà nước trong việc phổ cập khoa học công nghệ. Đài Loan không ưu ái các doanh nghiệp tư nhân lớn mà thay vào đó thúc đẩy cạnh tranh bình đẳng, tạo động lực đổi mới sáng tạo lan tỏa khắp nền kinh tế.
Việt Nam có thể học hỏi từ cách tiếp cận này để phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo phù hợp với đặc thù của mình. Trên hết, cần tiếp tục cải cách môi trường đầu tư kinh doanh, đảm bảo sự vận hành hiệu quả của các thị trường yếu tố sản xuất. Điều này sẽ giúp doanh nghiệp huy động được vốn nhanh chóng, dài hạn và với chi phí thấp hơn, từ đó yên tâm đầu tư vào các sáng kiến có tính dài hạn.
Chính phủ đã bắt đầu thực hiện nhiều cải cách toàn diện, từ quy hoạch không gian phát triển, điều chỉnh cơ cấu hạ tầng đến số hóa thủ tục hành chính.
Tuy nhiên, để những nỗ lực này phát huy hiệu quả, cần thêm thời gian và sự nhất quán trong chỉ đạo, điều hành. Một hệ thống công quyền hiệu lực, minh bạch và chuyên nghiệp sẽ là yếu tố then chốt giúp Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng nhanh và bền vững trong thời đại công nghệ số.
- Ông có thể chia sẻ thêm về những định hướng chính sách cụ thể mà Việt Nam cần tập trung để thúc đẩy mô hình tăng trưởng dựa trên đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh không?
Việt Nam cần thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh và tạo cơ hội phát triển rộng rãi cho các thành phần kinh tế, đồng thời cần nhận diện và quản lý tác động của các doanh nghiệp lớn đến chính sách để tránh sự bất cân bằng. Chính sách hỗ trợ nên dựa trên kết quả thực tế đạt được (performance-based), tập trung vào nghiên cứu và phát triển mà không phân biệt loại hình doanh nghiệp. Bên cạnh đó, việc thúc đẩy cơ chế khởi nghiệp mở, không lựa chọn ngành nghề, sẽ giúp đa dạng hóa nền kinh tế.
Chúng ta cũng cần nâng cao sức cạnh tranh quốc tế thông qua việc tiếp thu công nghệ, đặc biệt trong doanh nghiệp nhà nước, và phát triển doanh nghiệp tư nhân theo mạng lưới cung ứng – phân phối hiệu quả hơn. Ngoài ra, tăng cường sức cạnh tranh các ngành dịch vụ dựa trên công nghệ và đổi mới sáng tạo cũng rất quan trọng. Cuối cùng, khi tiệm cận giới hạn công nghệ toàn cầu, Việt Nam nên từng bước đầu tư và thúc đẩy nghiên cứu cơ bản để đảm bảo nguồn lực tri thức phục vụ cho phát triển dài hạn.
Tóm lại, Việt Nam cần định hướng phát triển mô hình tăng trưởng dựa trên cạnh tranh lành mạnh, đổi mới sáng tạo không giới hạn và hỗ trợ doanh nghiệp hiệu quả để bắt kịp trình độ công nghệ toàn cầu, tạo nền tảng vững chắc cho tăng trưởng bền vững.
Trân trọng cảm ơn ông!
