Chuyên gia nhận định, để hiện thực mục tiêu tăng trưởng hai con số, cần một cú hích đổi mới mạnh mẽ về mô hình tăng trưởng bảo đảm tính bền vững, toàn diện và bao trùm.
Phát biểu tại phiên chuyên đề về kinh tế tuần hoàn của Diễn đàn Kinh tế Việt Nam 2025, triển vọng 2026 ông Phạm Đại Dương, Phó Trưởng Ban Chính sách, chiến lược Trung ương cho biết, để hiện thực hóa các mục tiêu chiến lược mà Đảng đã đề ra, đến năm 2030 Việt Nam trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao, cần một cú hích đổi mới mạnh mẽ về mô hình tăng trưởng, hướng tới tăng trưởng hai con số trong giai đoạn 2026 - 2030.
“Mô hình tăng trưởng mới này phải bảo đảm tính bền vững, toàn diện và bao trùm, không chỉ tập trung vào tốc độ mà còn nhấn mạnh đến chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh. Trọng tâm của mô hình là các chuyển đổi mang tính cách mạng, bao gồm: Chuyển đổi số để kiến tạo nền kinh tế số, xã hội số; chuyển đổi xanh để phát triển hài hòa với thiên nhiên, thích ứng với biến đổi khí hậu; thực hiện các cam kết quốc tế mạnh mẽ, đặc biệt là mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050; đồng thời chuyển đổi cơ cấu và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nhằm đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế tri thức” - ông Phạm Đại Dương cho biết.
Phó Trưởng Ban Chính sách, chiến lược Trung ương khẳng định chuyển đổi số và chuyển đổi xanh là xu thế tất yếu, không phải là lựa chọn mà là yêu cầu khách quan của thực tiễn phát triển. Chuyển đổi số giúp nâng cao năng suất lao động, hình thành các mô hình kinh tế số có giá trị gia tăng cao; trong khi chuyển đổi xanh tạo nền tảng phát triển bền vững, bảo vệ môi trường, không đánh đổi tương lai môi trường - xã hội để lấy tăng trưởng ngắn hạn.
“Hai quá trình này không tồn tại độc lập mà gắn kết chặt chẽ, bổ trợ lẫn nhau, gọi là ‘chuyển đổi kép’” - ông Phạm Đại Dương nhấn mạnh.
Ông Phạm Đại Dương cho biết, tại Diễn đàn Kinh tế Việt Nam tổ chức vào cuối tháng 11 vừa qua tại Thành phố Hồ Chí Minh, Thủ tướng Chính phủ đã nhấn mạnh rằng sự cộng hưởng giữa chuyển đổi số và chuyển đổi xanh sẽ trở thành động lực tăng trưởng toàn cầu trong nhiều thập kỷ tới, đồng thời mở ra cơ hội để các quốc gia, trong đó có Việt Nam, tái cấu trúc nền kinh tế và bứt phá trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Trong bối cảnh đó, kinh tế tuần hoàn với vai trò là động lực quan trọng của chuyển đổi xanh trong kỷ nguyên số, gắn liền với phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, đã được xác định là trụ cột chiến lược của mô hình tăng trưởng mới.
Kinh tế tuần hoàn giúp khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên thứ cấp, mở ra các ngành công nghiệp tái chế, công nghiệp sinh thái và năng lượng tái tạo có giá trị gia tăng cao; không chỉ góp phần giảm chi phí, bảo vệ môi trường mà còn thu hút dòng vốn đầu tư chất lượng cao, tạo động lực phát triển mới cho nền kinh tế.
Bà Francesca Nardini, Phó Trưởng đại diện Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam cho biết, hiện chỉ khoảng 6,9% nền kinh tế toàn cầu được vận hành theo mô hình kinh tế tuần hoàn, con số này vào năm 2025 cũng chỉ xấp xỉ 7%. Điều này đặt ra những thách thức lớn.
Kinh tế tuyến tính thường dựa trên mô hình “khai thác - sản xuất - tiêu dùng - thải bỏ”, tạo ra lượng lớn chất thải và gây áp lực nghiêm trọng lên môi trường. Đồng thời, khi các quốc gia đầu tư để thúc đẩy tăng trưởng GDP nhằm giải quyết các vấn đề này, giá trị tạo ra không được giữ lại trong nền kinh tế mà bị rò rỉ dọc theo chuỗi giá trị.
Ngược lại, kinh tế tuần hoàn cho phép chúng ta tận dụng nguyên vật liệu trước khi tiêu hủy, kéo dài vòng đời sử dụng, tái chế hoặc tái sử dụng cho các mục đích khác. Nhờ đó, giá trị của vật liệu được duy trì lâu hơn trong nền kinh tế.
“Kinh tế tuần hoàn không chỉ là vấn đề môi trường; đó còn là một chiến lược kinh tế quan trọng. Với Việt Nam - một nền kinh tế đang tăng trưởng nhanh, chuyển dịch cơ cấu mạnh mẽ và hiện là nền kinh tế lớn thứ tư trong ASEAN, việc tính đến hiệu quả sử dụng tài nguyên là vô cùng cần thiết”, bà Francesca Nardini nhấn mạnh.
Đặc biệt cho rằng, các dữ liệu từ châu Âu và OECD cho thấy Việt Nam có đầy đủ cơ sở để triển khai mô hình này. Theo các dự báo, đến năm 2030 và 2050, kinh tế tuần hoàn có thể giúp: giảm 30-34% chất thải đô thị; giảm 40–70% phát thải khí nhà kính; tạo thêm việc làm, tăng khả năng chống chịu của nền kinh tế; giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu nguyên liệu thô.
Theo UNDP, trong số các lĩnh vực ưu tiên, nông nghiệp và lương thực - thực phẩm đóng vai trò đặc biệt quan trọng, đóng góp khoảng 11,6% GDP và 26% tổng số việc làm. Việt Nam hiện sản xuất khoảng 100–105 triệu tấn nông sản mỗi năm, tiêu thụ nhiều năng lượng và tài nguyên, do đó có tiềm năng rất lớn để áp dụng các giải pháp tuần hoàn.
Ngành năng lượng cũng là một trụ cột then chốt, đóng góp khoảng 4% GDP và tạo việc làm cho gần 4 triệu lao động. Việc nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng và triển khai các giải pháp tuần hoàn trong lĩnh vực này sẽ giúp giảm ô nhiễm và tăng năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.
Ngoài ra, các ngành như nhựa, dệt may, điện tử và đồ uống hiện chiếm tới 60% lượng chất thải chôn lấp, chủ yếu vẫn vận hành theo mô hình tuyến tính. Nếu được cải thiện thông qua thiết kế sản phẩm tốt hơn, kéo dài vòng đời vật liệu và tăng tỷ lệ tái chế, các ngành này có thể tạo ra giá trị kinh tế cao hơn.
Tại Việt Nam, UNDP đã triển khai các mô hình nội địa hóa về kinh tế tuần hoàn. Cụ thể, tại Huế, UNDP đã hỗ trợ lập bản đồ dòng nguyên vật liệu và chất thải, xác định các điểm thất thoát và nguồn phát thải, từ đó tích hợp kinh tế tuần hoàn vào các lựa chọn đầu tư.
Kết quả phân tích cho thấy Huế xác định được 6 lĩnh vực ưu tiên với 14 sáng kiến can thiệp. Dự kiến, đến năm 2030, các sáng kiến này có thể giúp tăng 4,5% GDP khu vực, tăng 2% việc làm, và đến năm 2050 có thể giảm 41% phát thải khí nhà kính, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững cho thành phố.
Tổng thể, UNDP tiếp cận kinh tế tuần hoàn theo cách tiếp cận hệ thống, gắn với khung quản trị, kế hoạch hành động, thí điểm tại các địa phương như Huế và Đà Nẵng, mở rộng theo cụm ngành và chuỗi cung ứng, đồng thời bảo đảm chuyển dịch công bằng, bao trùm cả lao động phi chính thức.
Kết thúc bài phát biểu, bà Francesca Nardini nhấn mạnh: Kinh tế tuần hoàn hiện vẫn còn chiếm tỷ trọng nhỏ, vì vậy chúng ta càng cần hành động mạnh mẽ hơn, cần biến kinh tế tuần hoàn thành chiến lược phát triển, thúc đẩy thí điểm, tạo việc làm, nâng cao kỹ năng, thu hút đầu tư công và tư, phát triển tài chính bền vững.
