Dù ghi nhận tăng trưởng đạt kỷ lục, nhưng các tiêu chuẩn “xanh hóa” chuỗi cung ứng đang tạo áp lực đối với doanh nghiệp xuất khẩu, đặt ra yêu cầu về những động lực tăng trưởng mới.
Phát biểu tại Tọa đàm “Giải pháp tăng trưởng xuất khẩu cao và bền vững”, ông Nguyễn Anh Sơn, Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương khẳng định, giai đoạn 2020–2025 đánh dấu bước phát triển mạnh mẽ của hoạt động xuất nhập khẩu Việt Nam, qua đó khẳng định vai trò trụ cột của khu vực thương mại đối với nền kinh tế.
Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu bình quân đạt khoảng 10%/năm, đưa Việt Nam gia nhập nhóm 20 nền kinh tế có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất thế giới từ năm 2023. Đặc biệt, Việt Nam đã duy trì xuất siêu liên tục trong 10 năm, góp phần quan trọng vào ổn định kinh tế vĩ mô, tạo nguồn ngoại tệ và củng cố dự trữ ngoại hối quốc gia.
Riêng 11 tháng năm 2025, kim ngạch xuất khẩu đạt 430,2 tỷ USD, tăng 16,1% so với cùng kỳ năm trước; cả năm 2025 dự kiến đạt trên 470 tỷ USD, tăng khoảng 16% so với năm 2024, tiếp tục khẳng định vị thế của Việt Nam là một nền kinh tế có độ mở cao và là điểm sáng trong thương mại khu vực và toàn cầu.
Bên cạnh những kết quả tích cực, Cục trưởng Nguyễn Anh Sơn nhấn mạnh, xuất khẩu Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức mang tính cấu trúc và dài hạn. Trên bình diện quốc tế, kinh tế thế giới phục hồi chậm, xung đột địa chính trị, xu hướng phân mảnh thương mại và chủ nghĩa bảo hộ gia tăng đang làm thu hẹp dư địa tăng trưởng truyền thống.
“Đăc biệt, các tiêu chuẩn mới về phát triển bền vững, giảm phát thải, truy xuất nguồn gốc, trách nhiệm xã hội và “xanh hóa” chuỗi cung ứng ngày càng trở thành điều kiện bắt buộc để tiếp cận các thị trường lớn, tạo áp lực không nhỏ đối với doanh nghiệp xuất khẩu, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ”, ông Nguyễn Anh Sơn nhấn mạnh.
Đồng thời cho biết, ở góc độ nội tại, tăng trưởng xuất khẩu vẫn phụ thuộc nhiều vào khu vực doanh nghiệp FDI, doanh nghiệp trong nước chưa tham gia sâu vào các khâu có giá trị gia tăng cao của chuỗi giá trị toàn cầu; năng lực thiết kế, marketing quốc tế và xây dựng thương hiệu còn hạn chế; mức độ phụ thuộc vào nguyên liệu, linh kiện nhập khẩu của nhiều ngành hàng vẫn ở mức cao.
Trong bối cảnh Đảng và Nhà nước đã đề ra mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số trong những năm tới, Cục trưởng Nguyễn Anh Sơn nhận định, xuất khẩu cần tiếp tục phát huy vai trò là động lực then chốt, đồng thời phải chuyển mạnh từ tăng trưởng theo chiều rộng sang tăng trưởng theo chiều sâu, hiệu quả và bền vững, gắn với nâng cao giá trị gia tăng, hàm lượng công nghệ, tỷ lệ nội địa hóa và năng lực tự chủ của nền kinh tế.
Nhận định về những biến động chuỗi cung ứng cũng như xu hướng thương mại toàn cầu, ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu cho rằng, trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu biến động mạnh, xu hướng phi toàn cầu hóa gia tăng và các tiêu chuẩn xanh trở thành rào cản thương mại mới, Việt Nam cần chủ động tái cơ cấu chiến lược xuất nhập khẩu theo hướng nâng cao khả năng chống chịu và giá trị gia tăng. Trọng tâm là đa dạng hóa nguồn cung và thị trường nhằm giảm phụ thuộc vào một quốc gia hay khu vực, đồng thời tận dụng làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng ra khỏi Trung Quốc.
Song song với đó, xuất nhập khẩu phải gắn chặt với chuyển dịch sang kinh tế xanh, không chỉ xanh hóa khâu sản xuất mà mở rộng ra toàn bộ chuỗi cung ứng, đáp ứng các yêu cầu về phát thải, truy xuất nguồn gốc và tiêu chuẩn bền vững.
Để tạo động lực tăng trưởng mới, ông Trần Thanh Hải nhấn mạnh việc phát triển công nghiệp nền tảng, nâng cao giá trị nội địa, chủ động nguyên liệu, kết hợp với đổi mới công tác xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu hàng hóa đặc biệt là nông sản, gắn với tiêu chuẩn xanh và chuyển đổi số.
Bên cạnh đó, Việt Nam cần khai thác hiệu quả các FTA hiện có, tiếp tục đàm phán các hiệp định mới, thúc đẩy thương mại điện tử xuyên biên giới, tối ưu hóa logistics và chi phí, phát huy lợi thế địa kinh tế để tăng khả năng tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị và chuỗi cung ứng toàn cầu.
Đồng quan điểm, TS. Nguyễn Thị Thu Trang, Chuyên gia pháp luật và hội nhập kinh tế quốc tế, nguyên Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI) nhấn mạnh, việc đáp ứng các tiêu chuẩn bền vững về môi trường, lao động, trách nhiệm xã hội và quản trị doanh nghiệp không còn là lựa chọn, mà đã trở thành điều kiện bắt buộc đối với hàng hóa xuất khẩu.
Theo TS. Trang, chủ động thích ứng với các chuẩn mực bền vững sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh, giảm rủi ro thương mại và tạo nền tảng cho tăng trưởng dài hạn.
Bên cạnh đó, nhiều ý kiến cũng cho rằng, cần các giải pháp hỗ trợ từ phía Nhà nước như hoàn thiện thể chế, phát triển hạ tầng logistics, thúc đẩy chuyển đổi xanh, chuyển đổi số và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp cũng được xác định là những yếu tố then chốt để duy trì đà tăng trưởng xuất khẩu cao và bền vững.
