Kỳ vọng Luật sửa đổi 9 Luật: Nâng cao chất lượng dịch vụ kiểm toán độc lập

Ngày 29/11/2024, Quốc hội đã thông qua dự thảo Luật “Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chứng khoán, Luật Kế toán, Luật Kiểm toán độc lập, Luật Ngân sách nhà nước, Luật Quản lý, sử dụng tài sản công, Luật Quản lý thuế, Luật Thuế thu nhập cá nhân, Luật Dự trữ quốc gia, Luật Xử lý vi phạm hành chính” (Luật sửa đổi 9 Luật), trong đó có nội dung sửa đổi về Luật Kiểm toán độc lập đem đến nhiều kỳ vọng.

Bất cập thực tế

Được Quốc hội khóa XII thông qua ngày 29/3/2011, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2012, bao gồm 8 chương, 64 điều. Với vai trò là đạo luật gốc trong lĩnh vực kiểm toán độc lập, Luật Kiểm toán độc lập đã góp phần thể chế hóa kịp thời các chủ trương, đường lối của Đảng trong lĩnh vực kiểm toán độc lập phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội và đẩy nhanh sự nghiệp công hóa, hiện đại hóa đất nước.

Tuy nhiên, qua thực tiễn 12 năm thi hành, cùng với đó là yêu cầu phát triển của nền kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế, bên cạnh những điểm tích cực đã đạt được, Luật Kiểm toán độc lập đã bộc lộ một số bất cập, tồn tại, cần được nghiên cứu sửa đổi, bổ sung để phù hợp với yêu cầu thực tế, cũng như để đồng bộ với các văn bản pháp luật khác có liên quan như: Các quy định về kiểm tra, giám sát chất lượng kiểm toán viên và chất lượng dịch vụ kiểm toán chưa thật sự hiệu quả.

Bên cạnh đó, các chế tài chưa đủ mạnh, đầy đủ và hiệu lực cho các hoạt động nghề nghiệp, việc xử lý vi phạm, xử lý vi phạm hành chính chưa đảm bảo tính răn đe. Quy trình xem xét xử lý các vi phạm của doanh nghiệp kiểm toán, kiểm toán viên vẫn còn một số hạn chế do các quy định pháp luật khác chưa thực sự đồng bộ. Thời hiệu xử phạt vi phạm hành chính đối với lĩnh vực kiểm toán độc lập chỉ là 1 năm, vì vậy có trường hợp không thể xử phạt được đối tượng vi phạm vì đã hết thời hiệu xử phạt theo quy định.

Thực tế thời gian qua, không ít vụ việc tiêu cực liên quan đến các đại án xảy ra tại SCB, Vạn Thịnh Phát,… qua điều tra, xử lý cho thấy, có trách nhiệm của một số cơ quan, đơn vị, trong đó có các tổ chức kiểm toán, kiểm toán viên đối với các báo cáo kiểm toán thiếu trung thực.

Việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kiểm toán độc lập được cho không chỉ giải quyết những vướng mắc, tồn tại mà còn đảm bảo phù hợp với thông lệ quốc tế, nâng cao chất lượng dịch vụ kiểm toán độc lập, tăng cường độ tin cậy các thông tin phục vụ quản lý, điều hành các hoạt động kinh tế.

Kỳ vọng những chuyển biến

Đánh giá về những sửa đổi, bổ sung của Luật Kiểm toán độc lập, các chuyên gia cho rằng, việc bổ sung thêm các biện pháp quản lý nhà nước về kiểm toán độc lập như: đình chỉ hành nghề kiểm toán và thu hồi giấy chứng nhận đăng ký hành nghề đối với kiểm toán viên sẽ đảm bảo bao quát, xử lý đầy đủ các hành vi vi phạm phát sinh trong thực tế.

Bên cạnh đó, theo các chuyên gia, về xử lý vi phạm pháp luật về kiểm toán độc lập, Điều 60 Luật Kiểm toán độc lập và Nghị định số 41/2018/NĐ-CP ngày 12/3/2018 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán độc lập quy định về việc xử lý vi phạm trong lĩnh kiểm toán độc lập, trong đó bao gồm các hành vi vi phạm hành chính và các hành vi thuộc lĩnh vực quản lý Nhà nước về hoạt động kiểm toán độc lập…

Tuy nhiên, trong thực tế triển khai đã phát sinh một số trường hợp không thực hiện được do hết thời hiệu xử phạt, các trường hợp này khi phát hiện hành vi vi phạm thì đã hết thời hiệu xử phạt, vì vậy không xử phạt được. Một số trường hợp quy định chưa phù hợp với bản chất của hành vi vi phạm cũng như thông lệ quốc tế; mức xử phạt còn thấp chưa đủ tính răn đe. Do đó, các doanh nghiệp kiểm toán, đối tượng vi phạm có xu hướng không ngại vi phạm các quy định của Luật Kiểm toán độc lập và các văn bản hướng dẫn.

Theo đó, Luật sửa đổi, bổ sung các quy định về thời hiệu xử phạt và mức phạt tiền tối đa đối với lĩnh vực kiểm toán độc lập. Cụ thể, về thời hiệu xử phạt được sửa đổi từ 1 năm lên 5 năm; về mức phạt tiền tối đa là 1 tỷ đồng (từ 50 triệu đồng lên 1 tỷ đồng) đối với cá nhân và 2 tỷ đồng (từ 100 triệu đồng lên 2 tỷ đồng) đối với tổ chức. Mức phạt tiền tối đa chỉ áp dụng đối với một số hành vi doanh nghiệp kiểm toán, kiểm toán viên vi phạm nghiêm trọng chuẩn mực kiểm toán, gây ra các hậu quả nghiêm trọng chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự sẽ đảm bảo tính răn đe, từ đó chấn chỉnh hoạt động kiểm toán độc lập đi vào nề nếp.

Không chỉ có vậy, việc sửa đổi theo hướng tách bạch rõ trường hợp những người không được đăng ký hành nghề kiểm toán và những người phải ngừng hành nghề kiểm toán sẽ giúp làm rõ hơn phạm vi, minh bạch hơn về các trường hợp kiểm toán viên không được đăng ký hành nghề kiểm toán, không được tiếp tục hành nghề kiểm toán để phù hợp với các chức danh, vị trí được quy định của Luật Công an nhân dân, Luật Sĩ quan quân đội nhân dân Việt Nam…

Trước đó, ngay tại thời điểm đề xuất sửa đổi, bổ sung Luật Kiểm toán độc lập, những nội dung được đưa ra lấy ý kiến cũng nhận được sự đồng tình của giới chuyên gia, cũng như những người làm công tác kiểm toán. Đa số các ý kiến cũng cho rằng, việc sửa đổi Luật không chỉ đáp ứng yêu cầu thị trường, mà còn giúp nâng cao chất lượng dịch vụ kiểm toán.

Đặc biệt, liên quan đến mức phạt tiền tối đa và chỉ áp dụng đối với một số hành vi vi phạm nghiêm trọng chuẩn mực kiểm toán chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự. Tại hội trường Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV, nhiều đại biểu Quốc hội cũng bày tỏ đồng tình, cần phải tăng mức xử phạt và tăng thời hiệu xử phạt đối với các hành vi vi phạm pháp luật về kiểm toán độc lập, nhất là khi thời gian vừa qua, một số vụ việc đã cho thấy không ít vụ việc doanh nghiệp kiểm toán, kiểm toán viên đã vi phạm nghiêm trọng chuẩn mực chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp.