"La bàn" trong chu kỳ biến động của vàng

Với những bước bứt phá mạnh mẽ trong năm 2025, vàng đã trở thành một trong những tài sản vượt trội trên chu kỳ dài hạn.

Phân tích về chu kỳ biến động của vàng, đối với thị trường trong nước, ông Nguyễn Minh Hạnh - Giám đốc Khối Nghiên cứu Phân tích, Chứng khoán SHS (SHS Research) cho rằng có nhiều nguyên do.

Trong đó, giá vàng trong nước về cơ bản được quyết định bởi giá vàng quốc tế quy đổi cộng với một phần chênh lệch nội địa (GAP). Bên cạnh đó, là yếu tố nguồn cung khi cung vàng Việt Nam chủ yếu đến từ nhập khẩu mà cung khai thác nội địa rất ít.

Giá vàng cũng chịu ảnh hưởng rất lớn của cơ quan điều hành thị trường tiền tệ, ngoại hối. Tại báo cáo phân tích về vàng, ông Hạnh cho biết, Ngân hàng Nhà nước với vai trò cơ quan quản lý thị trường vàng thường ưu tiên sự ổn định của tỷ giá và kinh tế vĩ mô hơn là điều chỉnh giá vàng. Khi giá thế giới biến động mạnh, nhà điều hành ít khi mở rộng ngay nguồn cung vàng miếng để giữ giá trong nước, mà chú trọng duy trì ổn định thị trường ngoại hối và giá trị đồng Việt Nam.

Đã có nhiều lần Ngân hàng Nhà nước chấp nhận để chênh lệch mở rộng miễn sao tỷ giá USD trên VND không chịu sức ép lớn. Chỉ khi mức chênh quá cao và gây bất ổn, cơ quan quản lý mới can thiệp trực tiếp bằng cách đấu thầu bán vàng miếng từ dự trữ hoặc cấp hạn mức nhập vàng nguyên liệu để giảm GAP nhưng vẫn cân nhắc giữ an toàn cho dự trữ ngoại hối.

"Có thể thấy sự ổn định của tỷ giá USD trên VND là ưu tiên cao hơn biến động giá vàng. Đây cũng là quyết định điều hành hợp lý", ông Nguyễn Minh Hạnh nhận định.

Nhìn sang các thị trường mở như Mỹ và châu Âu, giá vàng nội địa gần như trùng hoàn toàn với giá thế giới vì thuế quan không đáng kể và hoạt động kinh doanh chênh lệch giá diễn ra trơn tru. Chênh lệch nhỏ gần như bị xóa ngay nhờ dòng vốn mua bán tự do. Ở nhiều nước châu Á, nơi vàng chịu thuế hoặc bị quản lý chặt như Hàn Quốc, Trung Quốc và Việt Nam, giá trong nước thường cao hơn quốc tế. Trước năm 2023, Ấn Độ áp thuế nhập khẩu gần 15-18%, bao gồm thuế cơ bản, phụ phí và thuế hàng hóa, khiến vàng tại quốc gia này đắt hơn tương ứng và tạo điều kiện cho buôn lậu. Gần đây, Ấn Độ giảm thuế xuống khoảng 6% nhằm thu hẹp chênh lệch.

Tại Trung Quốc, hạn ngạch nhập khẩu và kiểm soát ngoại hối khiến nhiều thời điểm giá vàng Thượng Hải đắt hơn thế giới vài chục USD/ounce. Đỉnh điểm tháng 9/2023, mức chênh đạt khoảng 120 USD/ounce, tức khoảng 6%, do NHTW Trung Quốc tạm ngừng cấp hạn ngạch nhập vàng khiến cung nội địa thiếu hụt. Ở Việt Nam, chênh lệch cuối giai đoạn 2022 đến 2023 cũng khá lớn, thường nằm trong vùng 10 - 15% và đã có lúc vọt lên khoảng 20 triệu đồng mỗi lượng, tương đương khoảng 10% giá thế giới, SHS thống kê.

Theo ông Nguyễn Minh Hạnh, GAP vì vậy trở thành nơi phản ánh những biến động cung cầu bị giới hạn bởi chính sách và tâm lý. Khi giá thế giới tăng nhanh mà nguồn cung trong nước chưa mở ra, giá nội địa lập tức bị kéo vọt lên cao hơn mức quy đổi. Khi thị trường bình ổn hoặc có bán ra từ phía quản lý, GAP sẽ thu hẹp lại.

Tâm lý và thói quen tích trữ vàng của người Việt cũng góp phần làm GAP nghiêng về phía dương, ông Hạnh phân tích. Chỉ cần xuất hiện biến động kinh tế hay chính trị, nhu cầu mua vàng tăng mạnh đẩy giá nội địa tăng nhanh hơn giá thế giới. Tuy vậy, mục tiêu lâu dài của Việt Nam vẫn là thu hẹp khoảng cách này. Chính phủ đã tiến hành bước cải cách quan trọng là chính thức bỏ cơ chế Nhà nước độc quyền sản xuất vàng miếng, mở cửa cho nhiều doanh nghiệp tham gia và xây dựng sàn vàng quốc gia nhằm minh bạch hóa giao dịch.

Đối với Việt Nam, việc hiểu rõ bức tranh cung cầu vàng thế giới giúp các cơ quan quản lý hoạch định chính sách phù hợp. Khi các Ngân hàng Trung ương trên thế giới ồ ạt mua vàng như năm 2022, giá vàng quốc tế thường bước vào xu hướng tăng dài hạn và người dân trong nước có xu hướng kỳ vọng giá tiếp tục tăng, từ đó găm giữ vàng nhiều hơn và tạo thách thức cho các kênh đầu tư khác. Khi Cục Dự trữ Liên bang Mỹ điều chỉnh lãi suất theo hướng giảm sau một chu kỳ tăng mạnh, giá vàng thế giới thường bật lên do đồng USD suy yếu. Điều này có thể dẫn tới làn sóng chuyển đổi từ việc nắm giữ VND sang nắm giữ vàng trong dân.

Ngược lại, nếu biết tận dụng, nền kinh tế có thể biến vàng thành nguồn lực, chẳng hạn thông qua việc phát triển sản phẩm tài chính gắn với vàng như chứng chỉ vàng hay quỹ ETF vàng trong nước để thu hút lượng vàng đang cất giữ. Việt Nam cũng có thể đẩy mạnh xuất khẩu trang sức vàng nhằm thu ngoại tệ và giảm phần vàng nhàn rỗi trong dân, chuyên gia nhấn mạnh.

Ngoài ra, ông Hạnh cũng cho rằng chênh lệch giá vàng giữa các quốc gia, hay giữa thị trường nội địa và thị trường quốc tế, hình thành từ nhiều yếu tố đan xen. Cụ thể theo đó, có bốn yếu tố chính tạo nên sự khác biệt giá giữa các thị trường vàng quốc gia gồm: Thuế nhập khẩu và các loại thuế phí kèm theo; Hạn ngạch nhập khẩu và kiểm soát ngoại hối; Chi phí vận chuyển, bảo hiểm và logistics; Thương hiệu và thị hiếu. Tùy từng thời điểm và thực tế mà thị trường vẫn có những cách "lách" để tạo ra cơ chế chênh lệch giá vàng. Mức chênh lệch quá lớn sẽ tạo động lực cho hoạt động buôn lậu, gây thất thoát ngoại tệ và làm thị trường tiền tệ thêm phức tạp.

Trên thực tế, Ngân hàng Nhà nước hiểu rõ điều này và trong giai đoạn vừa qua, nhà điều hành cũng đã nhiều lần đề xuất phối hợp với các Bộ, ngành để quản lý thị trường vàng, tập trung vào việc xử lý các hành vi vi phạm pháp luật, yêu cầu các doanh nghiệp vàng sử dụng hóa đơn điện tử. Vào năm trước, sau đợt thanh tra một số doanh nghiệp và ngân hàng hoạt động kinh doanh vàng, kết luận thanh tra đã chỉ ra nhiều vi phạm tại các tổ chức này. Đây cũng là một cơ sở thực tiễn để nhà điều hành chấn chỉnh hoạt động kinh doanh, mua bán vàng của doanh nghiệp, nhà băng.

Đáng chú ý, trong các bước tiến thực hiện Nghị định 232/2025/NĐ-CP sửa đổi Nghị định 24/2012 về quản lý hoạt động kinh doanh vàng, hiện Ngân hàng Nhà nước đang có kế hoạch chuẩn bị cấp phép nhập khẩu vàng cho một số doanh nghiệp, ngân hàng. Cùng với đó, Ngân hàng Nhà nước cũng đang nghiên cứu thành lập sàn vàng, thực hiện theo 3 giai đoạn.

Tuy nhiên xoay quanh nội dung và các bước chuẩn bị của cơ quan quản lý, có ý nghĩa thay đổi lớn đối với cung - cầu và hoạt động giao dịch trên thị trường vàng, trong bối cảnh vĩ mô lẫn đặc thù tâm lý và thói quen tích trữ vàng của người dân Việt Nam cao, vẫn có nhiều quan điểm khác nhau.

TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ cho rằng, vàng sẽ luôn luôn là một mặt hàng kinh doanh có điều kiện, liên quan đến ngoại hối, dự trữ ngoại hối. Ông cho biết quan điểm của ông là không cổ súy người dân đầu tư vàng, còn việc thành lập sàn vàng phải được tính toán kỹ. Chúng ta dù vừa chạy, vừa xếp hàng, vừa làm, vừa thử nghiệm, nhưng những phương án căn cơ vẫn phải có, TS. Cấn Văn Lực nhấn mạnh.