Gửi bình luận
Ngành xây dựng bước vào giai đoạn bùng nổ chưa từng có, đòi hỏi cơ chế chỉ định thầu minh bạch, công bằng để tận dụng thời cơ và hạn chế rủi ro.
Tại hội thảo “Cơ chế chỉ định thầu gói thầu dự án quy mô lớn trọng điểm quốc gia”, ông Nguyễn Quốc Hiệp – Chủ tịch Hiệp hội các nhà thầu xây dựng Việt Nam (VACC) nhận định, ngành xây dựng Việt Nam đang bước vào giai đoạn bùng nổ chưa từng có trong lịch sử.
Chỉ riêng ngày 19/8, cả nước đã chứng kiến 250 dự án trọng điểm được khởi công hoặc khánh thành với sự hiện diện của lãnh đạo cấp cao. Khối lượng công việc khổng lồ này chủ yếu do các nhà thầu nội địa đảm nhận, cho thấy vai trò trung tâm của lực lượng xây dựng trong thời kỳ mới.
“Ngành xây dựng đang bước vào một kỷ nguyên mới, vừa sôi động vừa đầy áp lực, với những dự án quy mô đặc biệt lớn, yêu cầu công nghệ hiện đại”, ông Hiệp nói.
Một trong những công trình điển hình là tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam, có tổng mức đầu tư dự kiến hơn 67 tỷ USD. Chỉ riêng phần xây dựng đã hơn 38 tỷ USD, với mỗi gói thầu từ 1 – 1,5 tỷ USD. Đây là lĩnh vực phức tạp, đòi hỏi năng lực kỹ thuật, kinh nghiệm và sự phối hợp của nhiều nhà thầu chuyên ngành.
Song hành với khối lượng công việc khổng lồ là những thay đổi lớn trong môi trường pháp lý. Luật Đấu thầu sửa đổi đã được Quốc hội thông qua, trong khi Luật Xây dựng cũng đang được khẩn trương hoàn thiện. Chủ tịch VACC đánh giá cao nỗ lực của Bộ Xây dựng khi liên tục tổ chức các cuộc họp, kể cả cuối tuần, để lắng nghe ý kiến doanh nghiệp.
Đáng chú ý, dự thảo luật mới bổ sung quy định: 30% giá trị hợp đồng phải có bảo lãnh thanh toán hoặc cơ chế đảm bảo tài chính; nếu chủ đầu tư chậm thanh toán sẽ chịu phạt 10% lãi suất. Đây là bước tiến lớn, tạo công bằng giữa các chủ thể và bảo vệ quyền lợi nhà thầu.
Tuy nhiên, ông Hiệp cảnh báo vấn đề cấp thiết nhất hiện nay là cơ chế chỉ định thầu. “Khối lượng gói thầu áp dụng chỉ định sẽ tăng rất mạnh trong thời gian tới, cả trong và ngoài ngân sách. Nhưng chúng ta chưa có tiêu chí rõ ràng, cũng như hệ thống xếp hạng năng lực doanh nghiệp”, ông nói.
VACC đề xuất xây dựng danh sách xếp hạng khoảng 100 doanh nghiệp xây dựng đủ năng lực tham gia các dự án trọng điểm. Đây là nền tảng để chỉ định thầu minh bạch, công bằng và hiệu quả. Đồng thời, cần làm rõ quy định “giảm giá 5%” trong chỉ định thầu: cơ sở tính toán, tính khả thi trong thực tế.
Tại hội thảo, đại diện nhiều doanh nghiệp và cơ quan quản lý đã đưa ra đề xuất cụ thể nhằm hoàn thiện khung pháp lý, bảo đảm tính minh bạch khi áp dụng cơ chế đặc thù này.
Theo đại diện Vinaconex, các tiêu chí trong hồ sơ mời thầu đối với liên danh nhà thầu còn nhiều bất cập. Việc đánh giá riêng lẻ từng thành viên liên danh khiến nhiều nhà thầu tiềm lực mạnh về tài chính nhưng thiếu kinh nghiệm (hoặc ngược lại) khó hợp tác. Doanh nghiệp đề xuất đánh giá năng lực tổng thể của cả liên danh thay vì chia nhỏ theo tỷ lệ, đồng thời áp dụng linh hoạt nguyên tắc “tương đương, tiệm cận” đối với các dự án mới mẻ như đường sắt cao tốc hay hạ tầng ngầm đô thị.
Vinaconex cũng đề nghị thừa nhận mô hình liên danh không thành lập pháp nhân (Joint Venture) theo thông lệ quốc tế cho các gói thầu EPC, PPP quy mô lớn, đồng thời ban hành bộ mẫu thỏa thuận liên danh chuẩn để tăng minh bạch và hạn chế tranh chấp.
Trong khi đó, đại diện Tổng công ty Xây dựng Trường Sơn cho rằng, cơ chế chỉ định thầu đã giúp nhiều công trình trọng điểm quốc gia triển khai thần tốc, điển hình như các tuyến cao tốc Bắc – Nam. Ưu điểm lớn nhất là rút ngắn thời gian và nâng cao hiệu quả quản lý. Tuy nhiên, doanh nghiệp cũng cảnh báo nguy cơ thiếu minh bạch, phát sinh chi phí cao nếu thiếu cơ chế giám sát chặt chẽ.
Trường Sơn kiến nghị cần có tiêu chí đánh giá rõ ràng, quy định trách nhiệm cụ thể của chủ đầu tư, cũng như cơ chế bù chi phí khi dự án buộc rút ngắn tiến độ.
Phát biểu đề xuất, đại diện Tập đoàn Đèo Cả tập trung vào vấn đề quản lý nhà thầu phụ. Theo doanh nghiệp này, yêu cầu nhà thầu phụ phải có năng lực tương đương nhà thầu chính là bất hợp lý. “Nếu đáp ứng đủ điều kiện như hồ sơ mời thầu, họ đã đủ tư cách dự thầu độc lập, không cần làm thầu phụ”, đại diện Đèo Cả phân tích.
Doanh nghiệp kiến nghị nới lỏng tiêu chí năng lực nhà thầu phụ và áp dụng cơ chế quản lý tiến độ linh hoạt hơn, như cho phép chủ đầu tư cắt giảm khối lượng, thay thế hoặc chấm dứt hợp đồng với nhà thầu phụ khi cần thiết. Cách làm này, theo Đèo Cả, sẽ giúp tăng kỷ luật và bảo đảm tiến độ công trình.
Kết luận hội thảo, Chủ tịch VACC Nguyễn Quốc Hiệp nhấn mạnh, chỉ định thầu đối với các dự án quốc gia là cần thiết, song phải dựa trên hệ thống xếp hạng nhà thầu minh bạch. Hiệp hội dự kiến ngay trong tháng 9 sẽ triển khai chương trình xếp hạng doanh nghiệp xây dựng dựa trên các tiêu chí doanh thu, vốn chủ sở hữu và năng lực thực hiện trong 5 năm gần nhất.
