Mở đường cho mua bán điện trực tiếp trong khu công nghiệp

Bổ sung lớn tạo sự đột phá

Cơ chế cho phép doanh nghiệp trong khu công nghiệp (KCN) được mua bán điện trực tiếp và tự thỏa thuận giá đang trở thành điểm nhấn đáng chú ý trong dự thảo Nghị quyết về phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026–2030 mà Chính phủ trình Quốc hội. Đây được đánh giá là bước mở đường mạnh mẽ nhằm tháo gỡ những nút thắt kéo dài trong thị trường điện, thúc đẩy cạnh tranh và khơi thông các dự án đang chậm triển khai.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết dự thảo tập trung trao thêm quyền linh hoạt cho cơ quan quản lý trong xử lý các vướng mắc về tiến độ, đấu nối, cấp điện áp và nhu cầu phụ tải. Mục tiêu là mở rộng không gian chính sách để thị trường điện vận hành hiệu quả, đồng thời bảo đảm sự đồng bộ giữa nguồn và lưới.

Dự thảo đề xuất loạt cơ chế mới: bỏ thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư đối với dự án lưới điện; giao UBND tỉnh phê duyệt nhà đầu tư lưới truyền tải; bổ sung quy định về giá điện trúng thầu; và cho phép tư nhân nghiên cứu – đầu tư điện hạt nhân mô đun nhỏ. Với điện gió ngoài khơi, vai trò doanh nghiệp 100% vốn Nhà nước được phân định rõ trong xử lý chi phí; UBND tỉnh được phân cấp mạnh hơn trong phê duyệt chủ trương và lựa chọn nhà đầu tư theo điểm gom công suất. Một số nhà đầu tư lớn, giàu kinh nghiệm cũng có thể được giao các dự án quy mô lớn gắn với an ninh – quốc phòng.

Trong đó, nội dung được quan tâm nhất, dự thảo mở rộng cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) cho các đơn vị bán lẻ điện tại KCN, khu kinh tế, khu chế xuất. Giá điện sẽ do các bên tự đàm phán, không bị ràng buộc khung giá chung. Đây là bước tiến quan trọng hình thành thị trường điện cạnh tranh thực chất. Bộ Công Thương sẽ ban hành hướng dẫn và giám sát triển khai.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi nhận định nghị quyết là cần thiết, nhưng yêu cầu rà soát để chuyển các chính sách phù hợp sang luật chuyên ngành, đồng thời làm rõ các nội dung nhạy cảm như: đầu tư lưới điện không qua thủ tục chấp thuận chủ trương; tiêu chí chọn nhà đầu tư lưới; hay trường hợp không qua đấu thầu, không đấu giá đất. Các cơ chế giá cũng phải được giải trình đầy đủ khi khác với Luật Điện lực hiện hành.

Ông Phan Văn Mãi nhấn mạnh các dự án điện thường liên quan trực tiếp đến an ninh năng lượng và quốc phòng, nên mọi cơ chế thông thoáng phải đi kèm quy định hậu kiểm chặt chẽ.

Mới đây, trong phiên thảo luận chiều 4/12, nhiều đại biểu Quốc hội bày tỏ sự quan tâm đến ngành năng lượng, đánh giá cao các cơ chế mới mang tính đột phá giúp tháo gỡ điểm nghẽn cho các dự án quan trọng, bảo đảm an ninh năng lượng và thực hiện hiệu quả Quy hoạch điện VIII. Đại biểu Nguyễn Minh Đức (TP Hồ Chí Minh) nhấn mạnh nghị quyết lần này cụ thể hóa Nghị quyết 70 -NQ/TW của Bộ Chính trị, đồng thời xử lý các nút thắt kéo dài trong phát triển năng lượng. Một trong những nội dung nổi bật là mở rộng cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) cho khu công nghiệp, khu chế xuất, qua đó thúc đẩy xã hội hóa đầu tư và tạo động lực mới cho thị trường điện cạnh tranh.

Nhiều đại biểu cũng đề nghị sớm hoàn thiện khung hợp đồng DPPA theo chuẩn quốc tế, nâng tiêu chí lựa chọn nhà đầu tư dựa trên năng lực tài chính thực, đồng thời quy định thời hạn xử lý thủ tục rõ ràng để đảm bảo minh bạch và rút ngắn quy trình cấp phép.

Những kiến nghị được nghi nhận, điều chỉnh

Trước đó, tại Diễn đàn “Thúc đẩy năng lượng xanh trong khu công nghiệp” do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp tổ chức ngày 15/5 tại VCCI Hà Nội, các chuyên gia đã chỉ ra nhiều điểm bất cập và đề xuất các giải pháp mở rộng chính sách cho thị trường này.

Cụ thể Luật Điện lực 61/2024/QH15 cho phép công ty bán lẻ điện trong KCN mua điện cung cấp nội bộ và không cấm doanh nghiệp tự đầu tư điện mặt trời để bán lại. Tuy nhiên, Điều 2 Nghị định 57 lại giới hạn đơn vị bán lẻ chỉ được mua điện từ dự án trên 10 MW qua lưới điện quốc gia, không được mua qua đường dây riêng. Đây là quy định mâu thuẫn với luật và đang cản trở điện mặt trời mái nhà trong KCN. Chuyên gia kiến nghị cho phép doanh nghiệp được mua, bán điện qua đường dây riêng hoặc tự đầu tư điện mặt trời để khai thác mái nhà xưởng.

Về DPPA, một chuyên gia về thị trường điện cho rằng quy định áp giá trần tại khoản 4 Điều 6 Nghị định 57 “chưa phù hợp với cơ chế thị trường”. Trong giao dịch qua đường dây riêng, nơi khách hàng có nhiều lựa chọn, việc áp giá trần là không cần thiết và làm giảm tính cạnh tranh. Giá trần thay đổi hằng năm cũng khiến nhà đầu tư khó lập kế hoạch dài hạn. Ông đề xuất bỏ giá trần và để các bên tự thỏa thuận vì giao dịch này không ảnh hưởng đến bên thứ ba.

Với cơ chế tự sản, tự tiêu, dù Nghị định 58 đã đưa ra tinh thần hỗ trợ nhưng chưa có hướng dẫn thực thi. Tổ chuyên gia cũng kiến nghị sớm ban hành quy định về chia sẻ chi phí với đơn vị đầu tư lưới điện và ưu tiên doanh nghiệp sản xuất triển khai điện mặt trời mái nhà. Đồng thời đề xuất bỏ giới hạn công suất không vượt quá phụ tải cực đại (Pmax) vì điện mặt trời có tính biến thiên và có thể tối ưu hơn khi kết hợp lưu trữ.

Những cơ chế trên là động lực để các KCN tự chủ năng lượng cho các nhà máy trong khu, tạo điều kiện cho các khách hàng điện lớn có nhiều lựa chọn hơn, các nhà đầu tư nguồn cung có nhiều người mua hơn, dần tiến đến một thị trường điện cạnh tranh đúng nghĩa nhiều người bán , nhiều người mua.

Với vai trò là cầu nối chính sách quan trọng của cộng đồng doanh nghiệp, Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp – VCCI đã khẳng định vị thế khi liên tục mở không gian đối thoại, phản biện và chuyển tải tiếng nói thực chất từ doanh nghiệp thực tiễn sản xuất tới cơ quan hoạch định. Những kiến nghị tại các diễn đàn do Tạp chí tổ chức không chỉ giúp nhận diện kịp thời các bất cập trong cơ chế DPPA, điện mặt trời mái nhà hay tự sản tự tiêu mà còn góp phần tạo cải cách, góp ý cho Chính phủ điều chỉnh chính sách theo hướng cởi mở hơn. Trong bối cảnh chiến lược năng lượng quốc gia bước vào giai đoạn mới, vai trò đồng hành, phản biện và kết nối của Diễn đàn Doanh nghiệp – VCCI sẽ tiếp tục là động lực quan trọng giúp doanh nghiệp nắm bắt cơ hội xanh hóa và xây dựng thị trường điện cạnh tranh, minh bạch, bền vững.