Cơ chế DPPA: Cánh cửa mở nửa, doanh nghiệp vẫn loay hoay

Khu công nghiệp: “vùng trắng” của DPPA?

Cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) theo Nghị định 57/2025/NĐ-CP của Chính phủ ban hành ngày 03/3 từng được kỳ vọng là cú hích lớn cho thị trường năng lượng tái tạo Việt Nam, giúp doanh nghiệp chủ động hơn về nguồn điện xanh và giảm phụ thuộc vào lưới điện quốc gia. Tuy nhiên, sau hơn nửa năm kể từ khi Nghị định 57/2025/NĐ-CP được ban hành, bức tranh triển khai trên thực tế lại không như mong đợi. Những bất cập về thủ tục, sự chồng chéo của các văn bản pháp lý, những khoảng trống về khung giá và cơ chế lựa chọn nhà đầu tư đang khiến nhiều doanh nghiệp sản xuất cũng như các nhà đầu tư năng lượng phải đứng ngoài cuộc chơi, dõi theo một cánh cửa “mở chưa hết”.

Nghị định 57 được thiết kế với mục tiêu chính là cho phép các khách hàng sử dụng điện lớn có thể ký kết hợp đồng trực tiếp với các đơn vị phát điện năng lượng tái tạo, không phải thông qua Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). Điều này vừa giúp các doanh nghiệp chủ động hơn trong việc sử dụng năng lượng sạch, vừa góp phần thực hiện lộ trình phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Song những gì diễn ra trong hơn 06 tháng qua lại cho thấy một thực tế khác: ngay cả phương thức được coi là khả thi nhất, mua bán điện qua đường dây riêng cũng gặp phải quá nhiều rào cản về thủ tục và quy định.

Theo Nhóm Công tác Điện và Năng lượng (Power & Energy Working Group – PEWG) thuộc Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam (VBF), nhiều doanh nghiệp đã bày tỏ sự lúng túng khi muốn tiếp cận cơ chế DPPA. Ngay cả trong các khu công nghiệp và cụm công nghiệp, nơi vốn tập trung lượng tiêu thụ điện lớn, việc triển khai cũng không hề suôn sẻ. Một số doanh nghiệp dù đạt mức tiêu thụ điện tối thiểu 200.000 kWh/tháng, đủ điều kiện xếp vào nhóm khách hàng lớn, nhưng tổng nhu cầu vẫn còn thấp so với quy mô các dự án điện tái tạo, khiến việc ghép nối với các nhà máy phát điện gặp khó khăn. Chưa kể, họ còn phải đàm phán các thỏa thuận ủy quyền phức tạp với đơn vị bán lẻ điện trong khu công nghiệp, vốn là bên đang mua điện từ EVN, để có thể thực hiện mua bán điện trực tiếp. Sự chồng chéo này làm nảy sinh thêm nhiều thủ tục, kéo dài tiến độ và gia tăng chi phí giao dịch, khiến không ít doanh nghiệp nản lòng.

PEWG cho rằng đây chính là một trong những điểm nghẽn lớn nhất. Các khu công nghiệp và cụm công nghiệp do tư nhân quản lý hiện gần như bị bỏ sót khỏi cơ chế. Nhóm công tác đã kiến nghị Bộ Công Thương và Cục Điện lực cần nghiên cứu bổ sung quy định cho phép chính các đơn vị bán lẻ điện trong khu, cụm được trực tiếp tham gia cơ chế DPPA, ký hợp đồng mua điện tái tạo với các nhà phát điện và cam kết tổng sản lượng tiêu thụ của toàn khu. Sau đó, họ sẽ phân phối lại lượng điện này cho các doanh nghiệp có nhu cầu trong khu vực. Đáng chú ý, thay vì xét tiêu chí 200.000 kWh/tháng trên từng khách hàng riêng lẻ, nên áp dụng trên toàn khu hoặc cụm để tăng tính khả thi và tránh lãng phí tiềm năng tiêu thụ điện xanh ở các khu vực tập trung sản xuất.

Ngoài vấn đề đối tượng tham gia, giá điện cũng đang trở thành điểm nghẽn khó gỡ. Bộ Công Thương đã ban hành khung giá phát điện năm 2025 cho điện mặt trời mặt đất và nổi (có hoặc không có hệ thống lưu trữ) tại Quyết định 988, nhưng đến nay vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể về khung giá cho điện mặt trời áp mái. Đây là phân khúc có tiềm năng lớn, đặc biệt phù hợp cho các nhà máy, nhà xưởng trong khu công nghiệp vốn có diện tích mái rộng. Trong bối cảnh các hợp đồng DPPA thường kéo dài 20 đến 25 năm, việc không có một mức giá ổn định ngay từ đầu sẽ làm tăng rủi ro cho cả hai phía, từ nhà đầu tư phát điện cho tới doanh nghiệp tiêu thụ.

PEWG nhấn mạnh rằng khung giá điện nên được xác định tại thời điểm ký kết hợp đồng, thay vì phụ thuộc vào giá trần được điều chỉnh hàng năm. Nếu mỗi năm lại áp một mức giá trần mới, các hợp đồng dài hạn sẽ mất tính ổn định, gây trở ngại cho việc giải ngân và huy động vốn, đặc biệt là từ các nhà đầu tư nước ngoài. Nhóm công tác cũng kiến nghị cần xóa bỏ quy định “không vượt quá giá tối đa của khung giá phát điện” đối với các hợp đồng DPPA giữa bên mua và bên bán tư nhân, bởi trong các giao dịch này EVN không tham gia. Việc áp trần giá một cách cứng nhắc không chỉ làm giảm khả năng đàm phán mà còn đi ngược mục tiêu gia tăng tính linh hoạt của cơ chế.

Lựa chọn nhà đầu tư: “vòng kim cô” đấu thầu

Một bất cập khác nằm ở quy trình lựa chọn nhà đầu tư theo Nghị định 115/2024/NĐ-CP về đấu thầu dự án sử dụng đất. Với các dự án điện tham gia cơ chế DPPA, việc tìm được khách hàng sử dụng điện lớn phù hợp và đạt được cam kết mua điện từ giai đoạn đầu là điều kiện then chốt để dự án khả thi. Tuy nhiên, quy định bắt buộc phải đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư lại làm gia tăng rủi ro kép: nhà đầu tư vừa không chắc có thể trúng thầu, vừa không chắc giữ được khách hàng đã ký kết. Các tiêu chí đấu thầu hiện nay, như “đóng góp ngân sách Nhà nước”, vốn được thiết kế cho các dự án bán điện cho EVN, lại không phản ánh đúng bản chất thương mại của DPPA, vốn dựa trên thỏa thuận giữa các bên tư nhân.

Với bất cập này, PEWG kiến nghị cần có một cơ chế cấp phép riêng cho các dự án DPPA, giảm bớt sự cứng nhắc của đấu thầu và cho phép linh hoạt hơn trong việc xây dựng Hồ sơ bày tỏ quan tâm (EOI) và Hồ sơ mời thầu (ITB). Điều này sẽ giúp các dự án năng lượng tái tạo có thể triển khai nhanh chóng và phù hợp hơn với đặc thù của thị trường mua bán điện trực tiếp. Đồng thời, nhóm công tác cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải xây dựng một quy trình riêng, rõ ràng và minh bạch cho các dự án thuộc mô hình này, tránh áp dụng máy móc các quy định được thiết kế cho một cơ chế hoàn toàn khác.

Không chỉ dừng lại ở những điểm trên, hàng loạt văn bản pháp lý quan trọng hiện nay như Nghị định 56/2025/NĐ-CP về thủ tục đầu tư, Nghị định 115/2024/NĐ-CP của Chính phủ ban hành ngày 16/9/2024 về lựa chọn nhà đầu tư, Thông tư 27 và Thông tư 32 sửa đổi vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể đối với những trường hợp DPPA đặc thù. Các quy định hiện hành vẫn tập trung nhiều vào các dự án bán điện cho EVN, bỏ ngỏ những mô hình như DPPA tổng hợp (synthetic DPPA) hay các khu, cụm công nghiệp với đặc điểm riêng. Hệ quả là, chính những khu vực tập trung tiêu thụ điện lớn nhất, nơi lẽ ra phải đi đầu trong sử dụng năng lượng tái tạo, lại đang gặp khó khăn nhất trong việc tiếp cận nguồn điện xanh.

Câu chuyện DPPA vì thế đang đứng giữa hai dòng kỳ vọng trái ngược. Một bên là doanh nghiệp sản xuất đang tìm cách chủ động nguồn điện sạch để đáp ứng yêu cầu giảm phát thải, bảo vệ môi trường và nâng cao sức cạnh tranh. Bên còn lại là các nhà đầu tư năng lượng tái tạo, những người cần một khung pháp lý rõ ràng và ổn định để đảm bảo dòng tiền dài hạn, tránh rủi ro chính sách bất ngờ. Nếu những nút thắt về đối tượng tham gia, khung giá, lựa chọn nhà đầu tư và quy trình đấu thầu không sớm được tháo gỡ, DPPA sẽ khó phát huy tác dụng, thậm chí trở thành một chính sách thiếu khả thi.

PEWG đã đưa ra nhiều kiến nghị nhằm giúp cơ chế này thực sự vận hành: bổ sung đối tượng bán lẻ điện tại khu, cụm công nghiệp vào diện được tham gia; ban hành khung giá điện áp mái; điều chỉnh quy định giá trần đối với giao dịch tư nhân; và thiết lập cơ chế cấp phép riêng cho DPPA để tránh áp dụng máy móc các nghị định hiện có. Những kiến nghị này nếu được tiếp thu sẽ giúp chính sách đi vào thực tiễn nhanh hơn, đồng thời tạo ra môi trường đầu tư minh bạch, hấp dẫn hơn cho dòng vốn xanh.

Sau hơn nửa năm, DPPA vẫn mới chỉ là cánh cửa hé mở. Doanh nghiệp đã nhìn thấy ánh sáng từ bên trong, nhưng để bước qua còn cần nhiều hơn là một nghị định. Cơ quan quản lý phải chuyển từ giai đoạn “ban hành” sang giai đoạn “tháo gỡ”, phải lắng nghe doanh nghiệp và nhà đầu tư, phải điều chỉnh để cơ chế này thực sự trở thành đòn bẩy cho quá trình chuyển dịch năng lượng. Bởi nếu để kéo dài tình trạng này, thị trường sẽ lỡ nhịp, cơ hội thu hút đầu tư vào năng lượng tái tạo sẽ bị chia nhỏ, và mục tiêu phát thải ròng bằng “0” sẽ càng xa vời.