Nếu ông Biden trở thành Tổng thống Mỹ, điều gì sẽ xảy ra tại Châu Á?

Đây là những câu hỏi mà các nhà hoạch định chính sách ở cả hai bờ Thái Bình Dương đang đặt ra trước thềm cuộc bầu cử ngày 3 tháng 11 ở Mỹ.

Điều quan trọng nhất, nếu ứng cử viên đảng Dân chủ Joe Biden - Phó Tổng thống dưới thời ông Barack Obama chiến thắng trong cuộc bầu cử tới, ông sẽ phải xử lý các tác động địa chấn của Tổng thống Donald Trump đối với khu vực châu Á - Thái Bình Dương trong suốt 4 năm qua.

Chính quyền Tổng thống Trump đã đưa ra lập trường đối đầu chống lại Trung Quốc trên mọi phương diện, từ thương mại, công nghệ, đại dịch COVID-19 đến Biển Đông và vấn đề Đài Loan. Tổng thống Trump cũng đã tạo ra căng thẳng với các đồng minh châu Á bằng cách đe dọa giảm lực lượng quân sự của họ ở Nhật Bản và Hàn Quốc, đồng thời xây dựng mối quan hệ trực tiếp với Chủ tịch Triều Tiên Kim Jong Un.

Một cuộc chia tách tài chính và công nghệ với Trung Quốc đang được tiến hành, với việc Washington thực hiện các biện pháp trừng phạt đối với một số công ty công nghệ lớn nhất của Trung Quốc như Huawei Technologies và TikTok. Ông Biden cũng sẽ thừa hưởng một thỏa thuận thương mại Giai đoạn Một với Trung Quốc, và mối quan hệ thương mại với châu Á bị lung lay bởi việc Tổng thống Trump rút khỏi Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương CPTPP.

Trên lộ trình tranh cử, lập trường của ông Biden về Trung Quốc có vẻ có nhiều nét tương đồng với quan điểm của đương kim Tổng thống Trump hơn là cựu Tổng thống Barack Obama. Nhiều nhà phân tích tin rằng cách tiếp cận cứng rắn với Trung Quốc của Trump sẽ kéo dài ngay cả dưới thời một tổng thống đến từ Đảng Dân chủ. Có thể dễ dàng nhận ra điều này khi xét trên từng khía cạnh nhỏ khác nhau.

Công nghệ và Trung Quốc

Truyền thông trong Chiến dịch Biden nhấn mạnh rằng cựu phó tổng thống sẽ dẫn dắt Mỹ "giành chiến thắng trong cuộc cạnh tranh chống lại Trung Quốc."

Trích dẫn chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển của Trung Quốc tăng gấp 30 lần từ năm 1991 đến năm 2016, Biden đã cam kết sẽ đầu tư mạnh vào các công nghệ mới trong chương trình nghị sự kinh tế "Mua của Mỹ". Kế hoạch này bao gồm 300 tỷ USD cho các công nghệ mới từ xe điện, vật liệu nhẹ cho đến 5G và trí tuệ nhân tạo - những lĩnh vực mà Trung Quốc đang đạt được thành công nhanh chóng.

Chiến dịch tranh cử của ông đã đưa ra một số chi tiết cụ thể về các biện pháp mà ông sẽ thực hiện nhằm chống lại các công ty công nghệ của Trung Quốc, hoặc thậm chí về việc liệu ông có giữ các lệnh trừng phạt cứng rắn của Trump đối với các thực thể trong danh sách đen như Huawei hay không. 

Cựu Trợ lý Ngoại trưởng Kurt Campbell và vị cố vấn dày dặn kinh nghiệm Jake Sullivan, trong một bài phỏng vấn của một tạp chí Ngoại giao năm 2019 đã thẳng thắn cho rằng Mỹ cần phải "bảo vệ lợi thế công nghệ của mình trước hành vi trộm cắp tài sản trí tuệ của Trung Quốc, các chính sách công nghiệp có mục tiêu và sự xâm nhập của các lĩnh vực kinh tế và an ninh" – là tất cả các điểm mấu chốt chính trong bế tắc thương mại Mỹ - Trung.

Hầu như những nhà lập pháp Mỹ đều đã hoàn toàn có quan điểm thống nhất trong việc chống lại công nghệ Trung Quốc. Một cuộc khảo sát vừa được Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế có trụ sở tại Washington công bố, cho thấy 71% các nhà lãnh đạo Mỹ tin rằng Huawei và các công ty Trung Quốc khác nên bị cấm tham gia vào thị trường 5G của Mỹ. Hơn một nửa trong số đó cho rằng Washington nên cấm tất cả các mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc.

Ông Biden có thể sử dụng một số chiến thuật mà chính quyền Trump đã sử dụng - chẳng hạn như kiểm soát xuất khẩu và hạn chế đầu tư – nhưng chắc chắn việc thực hiện sẽ rất khác.

Thương mại

Ông Biden cho biết ông muốn làm việc với các đồng minh của Mỹ để gây áp lực tập thể lên Bắc Kinh. Cuộc chiến thương mại của Trump với Trung Quốc đã khiến nền kinh tế toàn cầu thiệt hại hàng tỷ USD. Theo Viện Kinh tế Quốc tế Peterson, bất chấp thỏa thuận Giai đoạn Một, thuế quan trung bình của Mỹ đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc vẫn ở mức 19,3%, cao hơn sáu lần so với trước khi xung đột bắt đầu vào năm 2018. Mức thuế trung bình của Trung Quốc đối với hàng nhập khẩu từ Mỹ ở mức 20,3%.

Chính quyền của Tổng thống Trump đã tránh làm việc với các đồng minh cũng như từ chối các thỏa thuận quốc tế. Chẳng hạn, ông đã rút khỏi Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương CPTPP, Hiệp định Paris, Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc, Thỏa thuận hạt nhân Iran và đe dọa rời Tổ chức Thương mại Thế giới và Tổ chức Y tế Thế giới.

Chuyên gia Edward Alden - một thành viên cấp cao tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại cho biết: "Tôi nghĩ rằng một chính quyền Biden sẽ tập trung hơn vào vấn đề Trung Quốc và làm việc chặt chẽ hơn với các đồng minh. Ông Biden sẽ thận trọng hơn trong việc sử dụng thuế quan. Nhưng điều này không có nghĩa rằng thuế quan có thể được dỡ bỏ ngay lập tức."

Ông Biden đã gọi thỏa thuận Giai đoạn Một của Trump với Bắc Kinh là "trống rỗng", vì các thoả thuận này vẫn chưa giải quyết các hành vi thương mại không công bằng và hành vi trộm cắp tài sản trí tuệ, theo trang web tranh cử chính thức của chiến dịch Biden. Thay vào đó, ông Biden đã cam kết làm việc với các đồng minh của Mỹ để thay đổi hành vi của Trung Quốc.

Hầu hết các chuyên gia cho rằng cạnh tranh Mỹ - Trung là không thể tránh khỏi, nhưng cách chính quyền Mỹ xử lý vấn đề chính là chìa khóa để thúc đẩy những thay đổi tích cực trong mối quan hệ.

Ông Clayton Dube - Giám đốc Viện Hoa Kỳ - Trung Quốc tại Đại học Nam California, nói rằng một cách tiếp cận thành công cần phải dựa trên "một khuôn khổ thực tế" và rằng Mỹ không nên "dành nhiều thời gian cho những việc không thể, chẳng hạn như yêu cầu Trung Quốc thay đổi chính phủ”.

Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là chính quyền Biden sẽ ngay lập tức quay trở lại bàn đàm phán CPTPP với phiên bản gồm 11 thành viên như hiện tại - nếu ông thắng cử.

Ông Biden hầu như giữ im lặng về TPP. Thay vào đó, ông lập luận về sự cần thiết phải đầu tư trong nước trước khi thực hiện các giao dịch thương mại lớn.

Bà Wendy Cutler - cựu phó đại diện thương mại Hoa Kỳ và phó chủ tịch Viện Chính sách Xã hội Châu Á, nói rằng ông Biden sẽ cần phải xây dựng lại lòng tin ở châu Á và chứng minh rằng Mỹ muốn tham gia vào thương mại. Bà khuyến nghị rằng "các thỏa thuận giữa các ngành" có thể tạo dựng thiện chí trong khi "tránh được nhiều sự nhạy cảm trong và ngoài nước". Thương mại kỹ thuật số, sản phẩm y tế và các vấn đề về môi trường và khí hậu có thể là điểm chung cho các giao dịch như vậy.

Biden nói rằng thay “làm nước Mỹ vĩ đại trở lại”, ông muốn đưa các chuỗi cung ứng quan trọng trở lại Mỹ, chẳng hạn như các sản phẩm y tế, trong bối cảnh Mỹ thiếu thiết bị bảo hộ cá nhân trong giai đoạn đầu của đại dịch COVID-19. Bà Cutler cho rằng Mỹ có thể làm việc với các đồng minh đáng tin cậy trong CPTPP về vấn đề dễ bị tổn thương của chuỗi cung ứng.

Biển Đông

Năm 2016, trong chuyến thăm Australia, ông Biden thề rằng Mỹ sẽ "đảm bảo các tuyến đường biển được an toàn và bầu trời vẫn rộng mở. Và tôi đảm bảo với bạn, Hoa Kỳ sẽ chẳng đi đâu cả,” ông nói. "Hoa Kỳ ở đây, ở Thái Bình Dương để giữ ổn định khu vực”.

Trong suốt chiến dịch tranh cử của mình, ông Biden đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng cường các liên minh của Washington nhằm khôi phục quyền lãnh đạo của Mỹ. Và trong trường hợp Biển Đông, điều đó có nghĩa rằng Mỹ phải can dự nhiều hơn với các nước Đông Nam Á.

Cách tiếp cận của ông Biden sẽ không chỉ tập trung vào "khía cạnh đối đầu của chính sách Trung Quốc" mà còn là "cách giải quyết các mối quan tâm cục bộ của các đồng minh và đối tác" và "cố gắng tạo cơ hội cho sự cạnh tranh Mỹ-Trung", ông Patrick Cronin – Giám đốc Chương trình An ninh Châu Á-Thái Bình Dương tại Viện Hudson ở Washington nhận định.

Còn theo cựu trợ lý ngoại trưởng Daniel Russel – người chuyên theo dõi khu vực Đông Á và Thái Bình Dương dưới thời Obama, cho biết ông Biden sẽ thực hiện các bước để tránh leo thang quân sự do thông tin sai lệch. Nhưng "điểm mấu chốt của sự khác biệt nếu ông Joe Biden được bầu làm tổng thống sẽ là chúng tôi sẽ có một tổng thống trực tiếp xây dựng các chính sách". Theo ông Russel, trên thực tế, các hành động của Mỹ ở Biển Đông trong những năm gần đây - chẳng hạn như hoạt động tự do hàng hải - không đến từ  Tổng thống Trump, mà được các các cơ quan như Bộ Ngoại giao và Lầu Năm Góc xây dựng.

"Chúng tôi sẽ có một chiến lược an ninh quốc gia tổng thể ... không chỉ đơn giản là việc gửi tàu chiến," ông Russel cho biết, "Thay vào đó, điều này sẽ bao gồm ngoại giao, can dự và tham gia với ASEAN và các diễn đàn khu vực."

Triều Tiên và quân đội Mỹ ở Châu Á

Ông Biden nói rằng ông muốn làm việc với các đồng minh - đặc biệt là Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và những nước khác, bao gồm cả Trung Quốc, để gây áp lực buộc Triều Tiên phi hạt nhân hóa. Ông cũng muốn thắt chặt kiểm soát vũ khí trong khu vực với sự hợp tác của Nga.

Điều đó khiến ông trái ngược với Trump – vị đương kim Tổng thống mà theo nhiều báo cáo cũng như cựu cố vấn an ninh quốc gia John Bolton, đã đe dọa sẽ rút quân khỏi Nhật Bản và Hàn Quốc - những đồng minh lâu năm của Washington ở Đông Bắc Á - nếu họ không trả những khoản tiền hỗ trợ lên tới hàng tỷ USD.

Chuyên gia Cronin của Viện Hudson cho biết: “Tôi nghĩ mối quan hệ của chúng ta với Hàn Quốc đang bị tổn thương. Nếu thắng cử, chắc chắn ông Biden sẽ có thể gửi tín hiệu sớm. Và ông Binden nhanh chóng có những chính sách giúp cải thiện mối quan hệ giữa Hàn Quốc và Nhật Bản."

Thật vậy, trong bài đánh giá ba phút về chính sách đối ngoại của Trump tại tòa thị chính tuần trước với hãng tin ABC, ông Biden đưa ra thực tế rằng "nước Mỹ cần những đồng minh như Nhật Bản và Hàn Quốc", cho thấy chính quyền của ông sẽ coi những chính sách đối ngoại của Tổng thống Trump đối với các đồng minh là “cần phải sửa chữa”.

Giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Dartmouth – bà Jennifer Lind, nhận thấy cựu phó tổng thống đang quay lại với các phương pháp trước đây đối với Bình Nhưỡng. "Tôi kỳ vọng rằng ông Biden sẽ tuân theo cách tiếp cận lâu nay của Mỹ đối với Triều Tiên, đó là sự pha trộn giữa răn đe và các nỗ lực ngoại giao không thường xuyên", bà Lind nói.