Người trẻ phải cạnh tranh cật lực với… AI

Trong họp báo ngày 5/6/2025, Sở Nội vụ TPHCM cho biết tính từ đầu năm tới ngày 31/5/2025, Sở đã ban hành quyết định hưởng trợ cấp thất nghiệp cho 45.820 người và quyết định hỗ trợ học nghề cho 875 người. Trong đó, số lượng lao động trẻ dưới 35 tuổi thất nghiệp là gần 22.400 người, chiếm tỷ lệ 49,06%. Đáng chú ý, người có trình độ đại học trở lên thất nghiệp là 9.297 người, chiếm 20,02%.

Theo dự báo của Sở Nội vụ TPHCM, tình hình lao động quý III vẫn còn khó khăn và thách thức. Thị trường lao động sẽ tiếp tục có nhu cầu cao ở ngành dịch vụ, công nghiệp trọng điểm. Đặc biệt, nhu cầu về lao động có chuyên môn cao ngày càng tăng, phản ánh chuyển dịch kinh tế theo hướng thương mại, số hóa.

Ở Hà Nội, thống kê từ Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội cho thấy trong tháng 4 năm 2025, có gần 7.300 hồ sơ đề nghị hưởng trợ cấp bảo hiểm thất nghiệp, tăng 2,3 nghìn trường hợp so với tháng 3 năm 2025 và tăng hơn 800 trường hợp so với cùng kỳ năm trước. Các cơ quan có thẩm quyền đã phê duyệt cho 6.175 hồ sơ, với số tiền hỗ trợ 223,6 tỷ đồng.

Đồng thời, cơ quan này cũng tiến hành khảo sát và nhận thấy nhóm lao động trẻ tuổi từ 25-34 tuổi và nhóm từ 35-54 tuổi là những nhóm có tỷ lệ thất nghiệp cao. Trong đó nhóm 25-34 tuổi chiếm tỷ lệ 44,6% trong tháng 4/2025, tăng so với 42,79% của tháng 3/2025 và tiếp tục xu hướng tăng từ đầu năm.

Một thông tin khác cũng gây chú ý không kém trong thống kê của Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội, đó là các ngành nghề có nguy cơ thất nghiệp cao, bao gồm ngành công nghệ thông tin - viễn thông, tài chính, ngân hàng, kế toán, kiểm toán. Trong đó tỷ lệ thất nghiệp các ngành tài chính tiếp tục tăng mạnh lên 28,10% trong tháng 4/2025, cao hơn so với mức 24,41% của tháng 3/2025.

Ông Andy Phạm - Sáng lập kiêm Giám đốc Luna AI - phát biểu tại một sự kiện tại TPHCM rằng, trong tất cả các ngành công nghiệp, các công việc cấp đầu vào (tức cấp cần ít kinh nghiệm), đặc biệt là trong lĩnh vực văn phòng (white collar jobs), có thể sẽ chứng kiến tỷ lệ thất nghiệp toàn cầu từ 10 đến 20% do AI thay thế, dù là trong luật pháp, tài chính, nhân sự hay phát triển phần mềm. Điều này không chỉ đúng với Việt Nam mà còn với phần còn lại của thế giới.

Thực tế đang cho thấy như vậy. Tại Mỹ, dù thị trường lao động nhìn chung vẫn có vẻ ổn định, giới chuyên gia cho rằng đây vẫn là thời kỳ ảm đạm nhất với các tân cử nhân kể từ đỉnh dịch COVID-19. Nhiều người trẻ phải mất hàng tháng trời mới tìm được việc, dẫn đến tình trạng thất nghiệp kéo dài, trong khi gánh nặng nợ học phí không ngừng gia tăng.

Báo cáo của Oxford Economics chỉ ra rằng tỷ lệ thất nghiệp của nhóm sinh viên mới tốt nghiệp (khoảng 22-27 tuổi và có bằng cử nhân trở lên) lần đầu tiên vượt mức trung bình toàn quốc kể năm 1980, thời điểm họ bắt đầu thống kê dữ liệu. Kể từ năm 2023, tỷ lệ thất nghiệp của sinh viên mới tốt nghiệp đại học đã tăng 1,6 điểm phần trăm - gấp 3 lần mức tăng trung bình toàn quốc.

Theo Cục Thống kê Lao động Mỹ, nhóm lao động trẻ từ 20 đến 24 tuổi đang đối mặt với tỷ lệ thất nghiệp lên tới 8,2% - cao gần gấp đôi mức trung bình cả nước. Nhiều sinh viên ra trường phải tìm việc trong vô vọng, dù sở hữu bằng cấp cao.

Thị trường lao động trẻ tuổi gặp khủng hoảng đến từ nhiều nguyên nhân. Tuy nhiên một thứ không thể không nhắc đến là cuộc cách mạng trí tuệ nhân tạo - AI.

Trước đây, nhờ trình độ học vấn cao và thành thạo trong việc sử dụng vi tính, lao động trẻ tuổi được xem như là thế hệ “an toàn” trước làn sóng tự động hóa. Thế nhưng hiện nay, với sự xuất hiện và phát triển như vũ bão của AI, các thế mạnh này của nhóm lao động trẻ tuổi dường như không còn nữa. Những kỹ năng của họ dễ dàng bị thay thế bởi AI, trong khi kinh nghiệm và “vốn nghề” để có thể không bị AI bỏ lại thì chưa tích lũy đủ.

Theo Oxford Economics, từ năm 2022, tỷ lệ việc làm trong hai ngành dễ bị AI thay thế là khoa học máy tính và toán học đã giảm 8% đối với nhóm tuổi 22-27.

Các thống kê của công ty phân tích dữ liệu nhân sự Revelio Labs cũng cho ra kết quả tương tự. Cụ thể, họ tổng hợp và chỉ ra rằng trong ba năm qua, tỷ lệ các nhiệm vụ mà AI có thể thực hiện trong các bài đăng tuyển dụng đã giảm 19%. Điều này không có nghĩa AI đang trở nên kém hiệu quả hơn, mà ngược lại, các công ty đang tuyển ít người hơn ở những vị trí mà AI có thể đảm nhận.

Đồng thời, kể từ khi ChatGPT ra mắt vào cuối 2022, số lượng việc làm trên toàn bộ thị trường lao động đều giảm, nhưng mức độ sụt giảm ở những vị trí có thể thay thế bằng AI cao hơn 6% so với những công việc khó thay thế.

Xu hướng dùng AI thay người thật không chỉ tồn tại ở những con số chung chung, mà nó đã hiện diện trong tâm trí của những nhà lãnh đạo các công ty hàng đầu.

Chẳng hạn kể từ tháng 3 năm 2025, CEO của Shopify đưa ra quyết định: trước khi yêu cầu tuyển thêm nhân sự, các quản lý phải chứng minh rằng AI không thể làm công việc đó tốt bằng con người. Hoặc Duolingo tuyên bố sẽ dần loại bỏ các nhà thầu phụ và thay thế hoàn toàn bằng AI. Hay công ty fintech Klarna của Thụy Điển, dù ngậm trái đắng trong việc áp dụng AI và cắt giảm nhân sự quá nhanh, nhưng vẫn tiếp tục muốn giảm thêm 500 nhân sự trong năm tới, đồng thời nhận định khi AI được cải thiện đủ thì quá trình cắt giảm sẽ diễn ra nhanh hơn.

Ông Nguyễn Xuân Truyền - Giám đốc Khối Chiến lược và Chuyển đổi GMO-Z.com - cho biết, khi có AI, bộ phận biên, phiên dịch tiếng Nhật của công ty ông đã giảm từ 30 người xuống còn 3 người.

Trong bối cảnh AI ngày càng phát triển và lấn sân vào thị trường lao động, người trẻ không chỉ phải cạnh tranh với nhau mà còn phải chạy đua với chính những công nghệ do con người tạo ra. Sự thay đổi này đặt ra thách thức không nhỏ cho thế hệ lao động mới: Hoặc phải thích nghi, nâng cấp bản thân, đạt được những thứ vượt ra khỏi khả năng của AI; hoặc sẽ bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua với chính AI.