Ô tô Nhật “chậm mà chắc” trong cuộc đua R&D toàn cầu

Chi tiêu R&D phản ánh chiến lược

Theo Nikkei, bảy hãng ô tô lớn của Nhật Bản gồm Toyota, Honda, Nissan, Suzuki, Subaru, Mazda và Mitsubishi dự kiến chi tổng cộng 3.940 tỷ yen (26,8 tỷ USD) cho hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) trong năm tài chính kết thúc vào tháng 3/2026, tăng 2% so với năm trước nhưng chỉ tương đương 3,92% doanh số - mức thấp hơn đáng kể so với các đối thủ toàn cầu. Điều này phản ánh cách tiếp cận thận trọng của các hãng xe Nhật trong bối cảnh thị trường xe điện chững lại, căng thẳng thương mại Mỹ - Trung và lợi nhuận toàn ngành dự kiến giảm khoảng 40%.

Trong số các hãng, Honda dẫn đầu về tỷ lệ đầu tư R&D với 5,7% doanh số, trong khi Toyota ở mức thấp nhất - 2,8%. So sánh quốc tế cho thấy Volkswagen đầu tư 5,5% doanh số cho R&D, General Motors 4,9%, Tesla 4,7% và BYD 6,5%. Dù chi phí nghiên cứu cao có thể làm giảm lợi nhuận ngắn hạn, việc duy trì đầu tư là yếu tố then chốt để đảm bảo năng lực cạnh tranh dài hạn, nhất là trong các lĩnh vực công nghệ mà doanh nghiệp Mỹ và Trung Quốc đang dẫn đầu như phần mềm, điện khí hóa và xe tự lái.

Toyota dự kiến chi 1.370 tỷ yen cho R&D trong năm tài chính 2025, tăng 3% so với năm trước, tập trung vào phát triển xe điện và xe tự lái định nghĩa bằng phần mềm (software-defined vehicles). Suzuki có mức tăng 13% mạnh nhất, lên 300 tỷ yen, trong đó một nửa dành cho điện khí hóa và phần mềm, đồng thời hướng tới mục tiêu giảm 100 kg trọng lượng cho mẫu xe mini Alto vào năm 2030. Nissan, đang trong quá trình tái cấu trúc, nâng đầu tư 2% lên 630 tỷ yen; trong khi Subaru điều chỉnh linh hoạt kế hoạch chi 1.500 tỷ yen cho điện khí hóa để duy trì lợi nhuận 160 tỷ yen.

Theo nhà phân tích Seiji Sugiura (Tokai Tokyo Research), chi phí nhân sự tăng do số lượng kỹ sư không giảm là yếu tố khiến chi tiêu R&D nhích lên. Ông cho rằng mức tăng này cũng nhằm thể hiện tín hiệu tích cực về tăng trưởng sau giai đoạn tái cấu trúc. Trong ba năm gần đây, chi tiêu R&D của các hãng Nhật tăng trung bình 10%/năm, nhưng dự kiến chỉ còn 2% trong năm 2025 - dấu hiệu của sự thận trọng khi thị trường xe điện bước vào giai đoạn bão hòa.

Honda, dù từng đặt mục tiêu đầu tư 10.000 tỷ yen cho xe điện đến năm 2030, đã hạ xuống còn 7.000 tỷ yen; tổng chi R&D năm nay giảm nhẹ 1% còn 1.200 tỷ yen. Dù vậy, hãng vẫn ưu tiên mạnh cho phương tiện định nghĩa bằng phần mềm và các công nghệ nền tảng khác.

“Thận trọng” có thể là con dao hai lưỡi

Chiến lược đầu tư có chọn lọc của các hãng xe Nhật phản ánh triết lý lâu đời của ngành công nghiệp nước này: ưu tiên ổn định, giảm rủi ro và tối ưu hiệu quả. Tuy nhiên, trong bối cảnh thế giới đang chuyển mình mạnh mẽ sang công nghệ số và xe điện, cách tiếp cận “chắc từng bước” ấy có thể khiến Nhật Bản bị bỏ lại trong cuộc đua đổi mới.

Các tập đoàn lớn vẫn duy trì lợi thế về kỹ thuật, độ bền và chất lượng sản phẩm, song đang điều chỉnh tốc độ đầu tư thận trọng hơn so với những đối thủ năng động như Tesla, BYD hay các hãng xe Trung Quốc mới nổi – những bên đang mở rộng nhanh trong lĩnh vực xe điện và phần mềm. Với mức chi R&D dưới 4% doanh số, các hãng Nhật giữ được sự ổn định, nhưng cũng đối mặt với yêu cầu phải thích ứng nhanh hơn trước làn sóng công nghệ mới.

Một vấn đề khác là tư duy “hardware-first” - tập trung vào cải tiến cơ khí, động cơ và vật liệu, trong khi tương lai của ngành lại nằm ở phần mềm, kết nối và dữ liệu. Những khái niệm như “xe được xác định bằng phần mềm” (SDV) hay “nền tảng điều hành ô tô số” đang trở thành trung tâm của cuộc đua công nghệ và nếu không dịch chuyển nhanh, các hãng Nhật có thể đánh mất vai trò dẫn dắt trong ngành từng được xem là biểu tượng của họ.

Tuy vậy, việc duy trì đầu tư ổn định trong giai đoạn thị trường bất định cũng thể hiện sự tỉnh táo. Thay vì chạy theo cuộc đua đốt tiền, các hãng Nhật tập trung vào công nghệ có khả năng thương mại hóa thực tế, như xe hybrid, pin thể rắn và giải pháp tiết kiệm nhiên liệu. Đây có thể là lợi thế khi xu hướng tiêu dùng toàn cầu đang phân hóa giữa xe điện hoàn toàn và xe lai.

Tóm lại, sự thận trọng của các hãng ô tô Nhật là chiến lược có cơ sở, nhưng nếu không đi kèm chuyển đổi tư duy và đầu tư mạnh hơn cho công nghệ lõi, đặc biệt là phần mềm và trí tuệ nhân tạo, họ có nguy cơ bị tụt lại phía sau trong kỷ nguyên xe điện và tự hành đang tăng tốc từng ngày.