Vì sao Nam Phi đang "mạo hiểm" trong mối quan hệ với Nga?

CẨM ANH• 30/07/2023 03:30

Bất chấp Nam Phi tuyên bố “không liên kết” với Nga trong chiến sự Nga- Ukraine, nhưng mối quan hệ giữa Nga và Nam Phi vẫn đặt ra nhiều hoài nghi.

>>Toan tính của Nga khi tìm cách cùng cố quan hệ với châu Phi

Tổng thống Nga Vladimir Putin và người đồng cấp

Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa tại Hội nghị Thượng đỉnh Nga - châu Phi tại Sochi năm 2019

Đối với nhiều nhà quan sát, lập trường của Nam Phi về cuộc chiến của Nga ở Ukraine là khó hiểu. Trong khi Nam Phi tuyên bố “không liên kết” trong chiến sự Nga - Ukraine, các nhà ngoại giao và chuyên gia chính sách phương Tây chỉ ra một loạt hành động để chứng minh điều ngược lại.

Cụ thể, Nam Phi bỏ phiếu trắng lên án Nga tại Liên Hợp Quốc về chiến sự Nga- Ukraine; tổ chức các cuộc tập trận với Hải quân Nga; nhiều lần công khai chỉ trích Mỹ và thậm chí quốc gia này còn bị cáo buộc chuyển vũ khí và đạn dược cho Nga.

Tuần này, trong khi nhiều nhà lãnh đạo châu Phi vắng mặt, nhưng Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa đã tham dự hội nghị thượng đỉnh Nga-Châu Phi tại St. Petersburg cùng với các bộ trưởng chủ chốt.

Trong khi đó, mối quan hệ thương mại và viện trợ của Mỹ và Liên minh Châu Âu cho Nam Phi vượt xa sự đóng góp tương đối ít ỏi của Liên bang Nga.

Vì vậy, tại sao Nam Phi lại siết chặt quan hệ với Nga? Theo CNN, các nhà điều tra phi lợi nhuận tại Trung tâm Báo chí Điều tra AmaBhungane và các nhà hoạt động chống tham nhũng đang tìm kiếm câu trả lời ở một nơi là sa mạc Kalahari.

Tại sa mạc này, các mỏ khai thác mangan có khả năng sinh lợi cao và đều thuộc sở hữu của công ty khai thác United Manganese of Kalahari (UMK). Công ty này có mối liên hệ tài chính chặt chẽ với nhà tài phiệt Nga Viktor Vekselberg, chủ sở hữu Tập đoàn Renova Group, đồng thời là một đồng minh chủ chốt của Tổng thống Nga Vladimir Putin.

Mối liên hệ giữa Nam Phi và nhà tài phiệt Nga Vekselberg không phải là mới. Các hình ảnh lưu trữ cho thấy ông Vekselberg đã có mặt vào năm 2006 tại một diễn đàn kinh doanh ở Cape Town và ký các văn bản thỏa thuận với phía Nam Phi nhân chuyến công du của Tổng thống Nga Putin.

Trong khi đó, một công ty lớn khác trong lĩnh vực khai thác mỏ tại Nam Phi là Chancellor House Holdings (CHH) - là một công ty cổ phần có liên kết với đảng Đại hội Dân tộc Phi (ANC), đảng cầm quyền ở Nam Phi. Trong nhiều năm, Chancellor House đã che giấu mối liên hệ của mình với đảng này, nhưng sau báo cáo điều tra rộng rãi của tờ báo Mail & Guardian cùng với các phương tiện truyền thông khác ở Nam Phi, công ty mẹ đã xác nhận mối liên hệ này vào năm 2021, khi các đảng chính trị được yêu cầu công khai các khoản đóng góp có quy mô lớn mà họ được nhận.

Giám đốc điều hành của CHH, đồng thời là Chủ tịch hội đồng quản trị của tập đoàn khai thác UMK Mogopodi Mokoena, nói với CNN trong một tuyên bố rằng Chancellor House không phải là nhà tài trợ cho ANC, mà được thành lập để giúp đỡ những người hoặc tổ chức Nam Phi có hoàn cảnh khó khăn trong lịch sử.

Mamatwan mine, Kalahari manganese field

Mỏ Mamatwa, một trong những mỏ khai thác mangan tại sa mạc Kalahari

>>"Ngoại giao ngũ cốc" - quân bài mới của Nga tại châu Phi

Tuy nhiên, dựa trên các hồ sơ công khai, đây là nhà tài trợ lớn nhất cho đảng ANC trong những năm gần đây. Nếu cộng thêm các khoản đóng góp từ Chancellor House, số tiền được quyên góp sẽ đạt ít nhất 2,9 triệu USD kể từ năm 2021..

“Giống như nhiều nền dân chủ quốc tế, bao gồm cả Mỹ, khuôn khổ pháp lý của Nam Phi cho phép các cá nhân và tổ chức tư nhân quyên góp minh bạch cho các đảng phái chính trị. Các khoản đóng góp của UMK tuân thủ mọi quy định của luật pháp quốc gia,” tuyên bố của tập đoàn này cho biết.

Bộ Tài chính Mỹ đã trừng phạt ông Vekselberg vào năm 2018 và một lần nữa vào năm 2022 vì đã hỗ trợ cuộc tấn công của Nga ở Ukraine. Nhưng bất chấp các lệnh trừng phạt của phương Tây, ông Vekselberg vẫn nắm giữ cổ phần đáng kể tại UMK, theo hồ sơ kinh doanh đang được lưu giữ tại đảo Síp.

CNN đã hỏi Tập đoàn Renova về sự tham gia của ông Vekselberg và ảnh hưởng có thể có trong giới chính trị Nam Phi. Tuy nhiên, người phát ngôn của Tập đoàn Renova nhấn mạnh: “Giả định về bất kỳ sự ảnh hưởng nào của Renova là không có cơ sở. Tập đoàn hoàn toàn không có tầm ảnh hưởng nào đối với ANC và không có xung đột lợi ích nào", đồng thời cho biết họ chỉ là cổ đông thiểu số.

Nhưng ở một quốc gia mà ranh giới giữa ANC và chính phủ rất mờ nhạt, nhiều chuyên gia lo ngại rằng chính sách đối ngoại của Nam Phi đối với Nga có thể bị ảnh hưởng bởi mối liên hệ này.

“Tôi nghĩ rằng có một mối lo ngại ngày càng tăng rằng có thể có dòng tiền nước ngoài có nguồn gốc từ Nga đang chảy đến Nam Phi, nhưng chảy vào các kho bạc chính trị khác nhau", ông Karam Singh, Giám đốc điều hành của Corruption Watch, một nhóm phi lợi nhuận chống tham nhũng có tầm ảnh hưởng, cho biết.

Đồng quan điểm, trao đổi trên CNN, ông Steven Gruzd, nhà phân tích về Nga và Châu Phi tại Viện Các vấn đề Quốc tế Nam Phi, đánh giá, các khoản quyên góp và mối liên kết giữa Chancellor House và ANC, giữa nhà tài phiệt Nga Vekselberg và UMK đang gây rắc rối cho các nhà lãnh đạo và những người theo dõi Nga.

“Tôi nghĩ rằng Nam Phi đang chơi một trò chơi nguy hiểm ở đây vì việc liên kết chặt chẽ với Nga là vô nghĩa khi cái giá phải trả có thể quá cao và có quá nhiều rủi ro", ông Steven Gruzd nhấn mạnh.