Tăng phí người bán, các sàn thương mại điện tử đang “chơi dao”?

Trong bối cảnh thương mại điện tử (TMĐT) Việt Nam bước vào giai đoạn tăng trưởng bão hòa với tốc độ 12% năm 2024 (theo Báo cáo của NielsenIQ), các sàn lớn như Shopee hay TikTok Shop liên tục điều chỉnh chính sách phí, khiến cộng đồng người bán hàng đứng trước bài toán khó: chấp nhận “hy sinh” lợi nhuận hay tìm lối thoát mới. Trong khi các nền tảng khẳng định đây là động thái cần thiết để duy trì chất lượng dịch vụ, nhiều doanh nghiệp và cá nhân kinh doanh lại đối mặt với nguy cơ “bật sàn” do chi phí leo thang.

Áp lực lợi nhuận của các nền tảng

Mới đây, làn sóng điều chỉnh phí dịch vụ từ các sàn TMĐT bùng phát mạnh. Shopee công bố tăng phí hoa hồng lên 10-12% cho nhóm hàng thời trang và điện tử, đồng thời xóa bỏ gói Freeship Extra, thay vào đó là chính sách miễn phí vận chuyển mặc định. “Tôi phải trả thêm 8% phí vận chuyển cho mỗi đơn hàng, dù giá trị cao hay thấp. Điều này khiến lợi nhuận chỉ còn 15-20%, không đủ để tái đầu tư”, chị Nguyễn Thị Lan, chủ cửa hàng thời trang trẻ em trên Shopee, chia sẻ.

Cùng thời điểm, TikTok Shop cũng nâng phí hoa hồng lên 10-15% tùy ngành hàng, kèm theo yêu cầu người bán chi tối thiểu 5% doanh thu cho quảng cáo video. Trong khi đó, Lazada áp dụng mức phí cố định 5% (tăng 2% so với 2024) và giảm ưu đãi vận chuyển. Theo khảo sát của Hiệp hội TMĐT Việt Nam (VECOM) tháng 3/2025, 60% người bán nhỏ cho biết họ đang “thua lỗ” hoặc “cầm cự” do chi phí sàn chiếm 18-25% doanh thu.

Phía các sàn lý giải, việc tăng phí nhằm bù đắp cho các khoản đầu tư vào AI quản lý đơn hàng, hệ thống phòng chống gian lận và dịch vụ livestream. Tuy nhiên, nhiều người bán tỏ ra hoài nghi: “Tôi không thấy khác biệt nào trong hỗ trợ, nhưng phí thì tăng đều”, anh Trần Quang Huy, người bán phụ kiện công nghệ tại Hải Phòng, cho biết.

Cẩn trọng bài học “chơi dao”

Lịch sử TMĐT thế giới đã chứng kiến nhiều bài học đắt giá về việc tăng phí. Năm 2023, Amazon tăng phí lưu kho FBA thêm 7%, dẫn đến 20% người bán vừa và nhỏ tại Mỹ chuyển sang mô hình tự quản lý hoặc xây dựng website riêng. Tương tự, năm 2024, eBay thử nghiệm thu phí 2% cho đơn hàng dưới 20 USD tại châu Á, khiến 15% người bán đóng cửa gian hàng.

Tại Việt Nam, có thể xu hướng này đang lặp lại. Khảo sát của Công ty Nghiên cứu thị trường Metric tháng 2/2025 cho thấy, 35% người bán đang chuyển dần sang các sàn “phi tập trung” như Tiki hoặc Sendo, nơi áp dụng phí linh hoạt (5-8%) và ưu đãi vận chuyển dài hạn. Thậm chí, nhiều người chọn bán qua WhatsApp, Zalo hoặc Facebook để tránh phí sàn. “Tôi dành 70% “công lực” cho kênh TikTok cá nhân và website riêng. Dù lượng đơn ít hơn, nhưng lợi nhuận cao gấp đôi so với bán trên Shopee”, chị Mai Anh, chủ thương hiệu mỹ phẩm thiên nhiên tại Hải Phòng, tiết lộ.

Theo các chuyên gia phân tích, các sàn đang đứng trước nghịch lý: tăng phí để tồn tại nhưng vô tình đẩy người bán vào vòng xoáy cạnh tranh khốc liệt. Nếu không cân bằng, họ sẽ mất dần “nguồn máu” là các nhà cung cấp nhỏ lẻ.

Để giải quyết vấn đề này, một số sàn quốc tế đã tìm cách giữ chân người bán thông qua chính sách đa dạng. Năm 2024, Amazon Mỹ giới thiệu gói phí lũy tiến, người bán lớn đóng phí cao hơn nhưng được giảm giá lưu kho. Trong khi đó, Shopify (Canada) cho phép người bán tích hợp đa kênh (website, TikTok, Instagram) với mức phí cố định 2.9% + 30¢/giao dịch.

Tại Việt Nam, mô hình này bắt đầu manh nha. Ví dụ, Tiki triển khai gói thành viên Premium – đóng phí 5 triệu đồng/tháng để được giảm 50% phí hoa hồng. “Chúng tôi hướng đến mối quan hệ đối tác dài hạn thay vì chỉ thu phí ngắn hạn”, đại diện Tiki chia sẻ. Tuy nhiên, theo một số thương nhân, giải pháp căn cơ nhất vẫn là minh bạch hóa chi phí và chia sẻ lợi nhuận công bằng.

Nhìn chung, câu chuyện tăng phí của các sàn đang phơi bày một thực tế rằng TMĐT đang chuyển từ “thời kỳ hoàng kim” sang giai đoạn “sàng lọc khắc nghiệt”. Những người bán nhỏ, vốn là lực lượng tạo nên sự đa dạng cho sàn, đang dần biến mất. Liệu đây có phải tín hiệu cho thấy thị trường đã chín muồi để chỉ dành chỗ cho các thương hiệu lớn?

Nguyễn Chuẩn