Xuất khẩu rau quả: Đầu "không xuôi", đuôi "khó lọt"
Có câu “đầu xuôi đuôi lọt” song xuất khẩu rau quả sụt giảm trong quý I là diễn biến trái ngược so với năm trước. Nếu tình trạng này kéo dài, năm 2025 xuất khẩu rau quả không thể đạt mục tiêu.
Số liệu thống kê từ Cục Hải quan Việt Nam cho thấy, xuất khẩu rau quả của Việt Nam trong tháng 3/2025 đạt 477,4 triệu USD, tăng 52,1% so với tháng 2/2025 và tăng 2% so với tháng 3/2024.
Mặc dù đạt mức tăng trưởng cao trong tháng 3 nhưng cũng không đủ để bù đắp cho sự sụt giảm hai tháng trước đó, tính chung 3 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu rau quả của Việt Nam đạt 1,164 tỷ USD, giảm 9,2% so với cùng kỳ năm 2024.
Xuất khẩu rau quả của Việt Nam trong những tháng đầu năm 2025 giảm chủ yếu do xuất khẩu rau quả sang Trung Quốc giảm mạnh. Cụ thể, trong tháng 3/2025, trị giá xuất khẩu hàng rau quả của Việt Nam sang Trung Quốc đạt 215,7 triệu USD, giảm 16,4% so với tháng 3/2024. Tính chung 3 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu hàng rau quả của Việt Nam sang Trung Quốc đạt 521,2 triệu USD, giảm 31,3% so với cùng kỳ năm 2024.
Theo Hiệp hội rau quả Việt Nam, sầu riêng từng là mặt hàng chủ lực, dẫn đầu kim ngạch xuất khẩu rau quả Việt Nam trong những năm gần đây. Năm 2024, sầu riêng đạt kim ngạch xuất khẩu 2,85 tỉ USD, chiếm 46% tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả.
Tuy nhiên, trong hai tháng đầu năm 2025, xuất khẩu sầu riêng giảm tới 70% so với cùng kỳ năm 2024, khiến kim ngạch mặt hàng này tụt xuống thấp hơn cả chuối và thanh long.
Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội rau quả Việt Nam, phân tích sự sụt giảm kim ngạch xuất khẩu sầu riêng là yếu tố chính tác động tiêu cực đến ngành rau quả. Trung Quốc đang kiểm tra 100% các lô hàng sầu riêng từ Việt Nam, tương tự như với Thái Lan. Điều này dẫn đến tình trạng hàng hóa phải chờ lâu tại cửa khẩu, gây hư hỏng và xuống cấp chất lượng.
Hiện sầu riêng nghịch vụ đã qua và nhiều địa phương, đặc biệt ở miền Tây, chuẩn bị bước vào vụ thu hoạch chính. Tuy nhiên, ông Nguyên bày tỏ lo ngại về đầu ra của sầu riêng trong thời gian tới. Với tốc độ kiểm tra 100% như hiện nay, nguy cơ ùn ứ hàng hóa tại cửa khẩu vẫn cao.
Vì vậy, ông Nguyên hy vọng việc đẩy mạnh thông quan điện tử giữa Việt Nam và Trung Quốc, cùng với việc giảm tỷ lệ lấy mẫu, sẽ giúp rút ngắn thời gian thông quan, tạo điều kiện cho doanh nghiệp xuất khẩu thuận lợi hơn.
Dù sụt giảm nhưng hiện Trung Quốc vẫn là thị trường lớn nhất của rau quả Việt Nam, chiếm 44,5% tỷ trọng giá trị xuất khẩu.
Mỹ là thị trường xuất khẩu hàng rau quả lớn thứ hai của Việt Nam trong tháng 3/2025, đạt 46,1 triệu USD, tăng 33,8% so với tháng trước và tăng 64,8% so với tháng 3/2024. Tính chung 3 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu hàng rau quả của Việt Nam sang Mỹ đạt 111,6 triệu USD, tăng 65% so với cùng kỳ năm 2024, chiếm 9,6% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng rau quả của Việt Nam.
Ngoài ra, xuất khẩu hàng rau quả Việt Nam trong 3 tháng đầu năm 2025 sang một số thị trường lớn tăng trưởng khả quan như: Nhật Bản, Australia, UAE, Đài Loan… Trong khi đó, xuất khẩu hàng rau quả tới các thị trường như Thái Lan, Hà Lan giảm.
Với tình hình hiện tại, ông Nguyên cho rằng xuất khẩu rau quả năm 2025 khó đạt mục tiêu 7 tỉ USD như kỳ vọng. Nếu Trung Quốc giảm tỷ lệ lấy mẫu và Việt Nam kiểm soát tốt chất vàng O, cadimi, xuất khẩu có thể tăng trở lại. Tuy nhiên, ông dự báo kim ngạch xuất khẩu rau quả cả năm 2025 chỉ đạt trên 6 tỷ USD, thấp hơn mục tiêu đề ra nhưng vẫn là con số đáng ghi nhận trong bối cảnh nhiều khó khăn.
Vừa qua, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ký ba nghị định thư với Trung Quốc, trong đó có hai mặt hàng rau quả là ớt và chanh leo. Ông Nguyên nhận định, hai mặt hàng này khó tạo đột phá lớn do Trung Quốc đã tự trồng được với sản lượng lớn. Trước đây, khi Trung Quốc chưa trồng được thanh long, Việt Nam từng xuất khẩu mặt hàng này đạt hơn 1 tỉ USD/năm. Tuy nhiên, khi Trung Quốc phát triển sản xuất nội địa, kim ngạch xuất khẩu thanh long giảm còn 400-500 triệu USD/năm.
Do đó, ông Nguyên dự báo kim ngạch xuất khẩu ớt và chanh leo sang Trung Quốc chỉ có thể tăng gấp đôi so với năm 2024, tức mỗi mặt hàng tăng thêm 100-200 triệu USD/năm. Dù đóng góp vào tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả, hai mặt hàng này khó bù đắp được sự sụt giảm mạnh của sầu riêng. Các mặt hàng khác như chuối, dù có tăng trưởng, cũng chỉ đóng góp thêm khoảng 100-200 triệu USD.
Để phát triển bền vững các mặt hàng rau quả nói chung, các chuyên gia cho rằng cần xây dựng chuỗi liên kết sản xuất thực chất từ vùng trồng, cơ sở đóng gói đến doanh nghiệp xuất khẩu, đảm bảo tiêu chuẩn kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm. Cùng với đó, các chuyên gia từ Viện cây ăn quả miền Nam cũng đưa ra các khuyến cáo cải tiến quy trình xử lý sau thu hoạch để nâng cao chất lượng của cây ăn quả xuất khẩu.
Bên cạnh đó, Việt Nam hiện đã ký kết và đang đàm phán tới 19 hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó có những thị trường rất tiềm năng như: EU, Mỹ, Nhật Bản. Do đó, chuyên gia đánh giá đa dạng hoá thị trường vẫn là bước đi lâu dài và bền vững.