Xây dựng hành lang pháp lý kiểm soát chất lượng rau quả từ gốc

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, giá trị xuất khẩu hàng rau quả tháng 2/2025 ước đạt 350 triệu USD, đưa tổng giá trị xuất khẩu hàng rau quả 2 tháng đầu năm 2025 đạt 724 triệu USD, giảm 11% so với cùng kỳ năm 2024.

Mặt hàng rau quả của Việt Nam chủ yếu được xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc, với tỉ trọng giá trị xuất khẩu chiếm 46,5%. Hai thị trường xuất khẩu rau quả lớn tiếp theo là Mỹ và Thái Lan có tỉ trọng lần lượt là 8% và 5%.

So với cùng kỳ năm trước, giá trị xuất khẩu hàng rau quả sang thị trường Trung Quốc giảm 43%, trong khi thị trường Mỹ tăng 38%, Thái Lan tăng 5%.

Trong nhóm 15 thị trường xuất khẩu lớn nhất, giá trị xuất khẩu hàng rau quả tăng mạnh nhất ở thị trường Anh với mức tăng 57%, và giảm mạnh nhất ở thị trường Trung Quốc với mức giảm 43%.

Chuyên gia nhận định, xuất khẩu rau quả của Việt Nam giảm là do nhiều thị trường siết chặt kiểm tra dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, ngoài ra gián đoạn logistics và chi phí vận chuyển tăng cao cũng khiến các doanh nghiệp xuất khẩu khó hoàn thành các đơn hàng đúng thời hạn...

Cụ thể, nhiều thị trường khác cũng nâng tiêu chuẩn nhập khẩu. Mỹ cấm 7 hoạt chất dư lượng thuốc bảo vệ thực vật và yêu cầu mã số vùng trồng, mã số đóng gói do Bộ Nông nghiệp Mỹ cấp. Châu Âu tăng tỷ lệ kiểm tra thuốc bảo vệ thực vật trên nhiều loại trái cây từ 10% lên 20%.

Bên cạnh đó, biến động địa chính trị tiếp tục tác động đến vận tải biển. Căng thẳng Nga - Ukraine và xung đột ở Biển Đỏ năm 2024 đã làm gián đoạn chuỗi logistics toàn cầu, gây lo ngại cho xuất khẩu nông sản năm nay.

Đặc biệt, xuất khẩu rau quả sang Trung Quốc giảm mạnh, chủ yếu do từ đầu năm nay nước này siết chặt kiểm tra dư lượng một số hóa chất trong trái cây nhập khẩu từ tất cả các quốc gia, trong đó có sầu riêng - mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam.

Theo đó, ngay từ đầu năm 2025, Trung Quốc - thị trường tiêu thụ chính của sầu riêng Việt Nam đã áp dụng quy định kiểm dịch vàng O, ngoài giấy kiểm định Cadimi như trước đây. Trước sự việc trên, cơ quan quản lý Việt Nam đã nhanh chóng làm việc với cơ quan chức năng Trung Quốc để nối lại hoạt động xuất khẩu sầu riêng. Theo đó, để xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc, các lô hàng phải có giấy chứng nhận không có vàng O, cùng giấy xác nhận cadmi ở mức cho phép.

Nhận diện những khó khăn từ thực tế các thị trường đều “siết” yêu cầu chất lượng, ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam nhận định, cần vai trò của Nhà nước trong việc xây dựng hành lang pháp lý trong việc kiểm soát chất lượng từ gốc, ví dụ tất cả các nhà vườn sầu riêng trước khi bán phải có giấy xác nhận không có vàng O, không có Cadimi.

“Đơn cử như mặt hàng sầu riêng, hiện nay, khi doanh nghiệp vào thu mua tại vườn, các nhà vườn sẽ yêu cầu doanh nghiệp cắt hàng xong, trả tiền, ra ngoài vườn mới được lấy mẫu kiểm tra. Việc này an toàn cho nhà vườn nhưng lại gây khó cho doanh nghiệp”, ông Nguyên phân tích.

Trong khi đó, ông Ngô Xuân Nam, Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho rằng, hiện nay công tác quản lý mới nặng về hậu kiểm. Theo đó, các cơ quan chức năng mới đi kiểm tra các cơ sở để lấy mẫu gửi các cơ quan phân tích. Tuy nhiên, hệ thống các cơ quan kiểm nghiệm, phân tích của Việt Nam còn mỏng, khi gửi mẫu đi và lấy được kết quả mất nhiều thời gian và giá thành khá cao.

Trước yêu cầu của các nước nhập khẩu như EU, Mỹ, Trung Quốc… một trong những công cụ quản lý hiện nay đó là lấy mẫu kiểm nghiệm từ gốc sản xuất. Do đó, các đơn vị làm chức năng kiểm nghiệm cũng cần được đặt tại các vùng sản xuất lớn, vùng sản xuất tập trung cho xuất khẩu để thuận tiện cho việc kiểm nghiệm.