Giao quyền thực chất, nâng hiệu quả quản lý vốn nhà nước
Việc trao quyền thực chất cho doanh nghiệp đi đôi với trách nhiệm giải trình được kỳ vọng sẽ giúp nâng cao hiệu quả sử dụng và quản lý vốn nhà nước.
Dự thảo Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp sửa đổi (Dự thảo) đang mở ra kỳ vọng về một hành lang pháp lý minh bạch, hiện đại, góp phần thúc đẩy vai trò tiên phong của doanh nghiệp nhà nước trong nền kinh tế thị trường. Một trong những điểm đổi mới căn bản của Dự thảo lần này là Nhà nước sẽ thực hiện quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm tương ứng với tỷ lệ sở hữu vốn tại doanh nghiệp, bình đẳng với các nhà đầu tư khác, không can thiệp trực tiếp vào hoạt động sản xuất, kinh doanh.
Song song, Dự thảo đề cao nguyên tắc trao quyền tự chủ cho doanh nghiệp, gắn liền với cơ chế tự chịu trách nhiệm và tăng cường giải trình. Theo đó, doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh theo cơ chế thị trường bình đẳng hợp tác và cạnh tranh theo pháp luật. Những quy định cụ thể sẽ được Chính phủ hướng dẫn chi tiết nhằm đảm bảo tính linh hoạt, phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội.
Dự thảo cũng đã thể hiện tư duy cải cách rõ nét khi đề xuất phân cấp toàn diện cho doanh nghiệp nhà nước trong nhiều lĩnh vực quan trọng. Cụ thể, với doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ, Hội đồng thành viên và Chủ tịch công ty tự chịu trách nhiệm về việc huy động vốn bảo toàn và phát triển vốn nhà nước tại doanh nghiệp; được chủ động ban hành chiến lược kinh doanh 5 năm; hàng năm của doanh nghiệp; quyết định đầu tư, chính sách tiền lương, thù lao, tiền thưởng. Dự thảo cũng bổ sung nhiều quy định mới về việc cho vay nội bộ, xử lý lợi nhuận sau thuế đối với chi phí theo quy định của Luật chuyên ngành.
Với doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ trên 50% đến dưới 100% vốn điều lệ, người đại diện phần vốn nhà nước sẽ được trao quyền chủ động quyết định nhiều nội dung theo thẩm quyền. Người đại diện chỉ phải báo cáo cơ quan chủ sở hữu trước khi tham gia biểu quyết những vấn đề quan trọng tại Đại hội đồng cổ đông, Hội đồng quản trị hoặc Hội đồng thành viên.
Đánh giá cao những nội dung mới tại Dự thảo, PGS, TS Nguyễn Thường Lạng, Giảng viên cao cấp Viện Thương mại và Kinh tế quốc tế - Đại học Kinh tế Quốc dân cho rằng, việc duy trì phạm vi áp dụng Luật với các doanh nghiệp cấp 1 (không bao gồm doanh nghiệp cấp 2) là hợp lý, vừa đảm bảo Nhà nước vẫn kiểm soát những mắt xích chiến lược, vừa giảm bớt sự can thiệp hành chính và tạo điều kiện để doanh nghiệp linh hoạt, chủ động hơn.
“Bản thân doanh nghiệp nhà nước là một thực thể kinh tế, nên cũng cần được trao quyền tự chủ nhất định. Việc chỉ áp dụng luật ở cấp doanh nghiệp cấp 1 đã là đủ để Nhà nước nắm giữ và kiểm soát những phần then chốt, những tài sản cốt lõi. Nếu tiếp tục quản lý cứng nhắc tới cấp doanh nghiệp thứ hai, dễ dẫn đến tình trạng giám sát chồng chéo, triệt tiêu động lực đổi mới và kìm hãm hiệu quả kinh doanh. Trong môi trường cạnh tranh gay gắt, doanh nghiệp cần được tạo điều kiện để thích ứng, sáng tạo chứ không thể bị trói tay bởi những ràng buộc cứng nhắc từ cấp quản lý hành chính” - PGS, TS Nguyễn Thường Lạng phân tích.
Theo chuyên gia này, cốt lõi là phải xác lập được giới hạn can thiệp của Nhà nước, nâng cao trách nhiệm giải trình của người đứng đầu và đồng thời tạo ra một hành lang pháp lý đủ rộng để doanh nghiệp tự chủ vận hành. Có như vậy, vốn nhà nước mới được sử dụng hiệu quả và tạo ra giá trị thực sự.
Đồng quan điểm, TS Lê Xuân Nghĩa, Chuyên gia tài chính, Thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách tài chính - tiền tệ Quốc gia cho rằng, việc giao quyền phải đi đôi với trách nhiệm, đây chính là cơ chế cần thiết để thúc đẩy người đại diện phần vốn Nhà nước tại doanh nghiệp mạnh dạn đổi mới, chủ động ra quyết định và chịu trách nhiệm với kết quả. Tinh thần “dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm” đang được Nhà nước khuyến khích thông qua các các quy định cụ thể về đánh giá, khen thưởng hoặc xử lý trách nhiệm.
Tuy nhiên,TS Lê Xuân Nghĩa nhấn mạnh, cần phải làm rõ ranh giới giữa vai trò của Nhà nước với tư cách là chủ sở hữu và doanh nghiệp là chủ thể trực tiếp sử dụng vốn. Sự phân định này sẽ giúp hạn chế tình trạng can thiệp hành chính trực tiếp, đồng thời nâng cao hiệu quả giám sát của cơ quan đại diện chủ sở hữu theo hướng hậu kiểm.
“Muốn bảo toàn và phát triển vốn nhà nước, doanh nghiệp phải được vận hành như một thực thể kinh tế đúng nghĩa có quyền tự chủ tương xứng. Nếu chỉ giao vốn mà không đi kèm quyền quyết định, hoặc vẫn bị ràng buộc bởi hệ thống thủ tục phức tạp, thì dù có cơ chế pháp lý tốt đến đâu, doanh nghiệp vẫn khó chuyển trước thị trường năng động”, TS Lê Xuân Nghĩa phân tích.