AI trong báo chí: Cơ hội lớn hay thách thức?
Trong kỷ nguyên số, trí tuệ nhân tạo (AI) đang đặt báo chí vào ngã rẽ giữa cơ hội đổi mới và nguy cơ đánh mất niềm tin.
Trong bối cảnh ngày càng nhiều người tiêu dùng tin tức tìm đến mạng xã hội thay vì các tòa soạn truyền thống, báo chí phải đối mặt với không chỉ làn sóng thông tin sai lệch mà còn là sự cạnh tranh khốc liệt từ chính các thuật toán. AI không chỉ thay đổi cách sản xuất tin tức mà còn đặt ra câu hỏi nghiêm trọng về niềm tin, đạo đức và sinh kế của những người làm báo.
Theo TS Rachel Morley, chuyên gia truyền thông tại Đại học London, sự phát triển của AI đang khiến “cơn bão kinh tế” mà báo chí truyền thống phải đối mặt càng trở nên khốc liệt. “Khi doanh thu quảng cáo và lượng đăng ký báo in sụt giảm, nhiều cơ quan báo chí buộc phải ưu tiên tin tức giải trí, giật gân, điều mà AI lại làm rất tốt. Nhưng chất lượng báo chí phục vụ lợi ích công thì dần biến mất,” bà cho biết.
Không chỉ dừng lại ở việc thay thế phóng viên trong khâu tổng hợp thông tin, AI đang đe dọa cả những mắt xích tưởng chừng ít bị ảnh hưởng hơn như thiết kế đồ họa, biên tập, thậm chí là khâu phân phối. Khi lực lượng báo chí bị thu hẹp, báo chí điều tra, tin tức địa phương và những câu chuyện sâu sắc về con người, có nguy cơ bị xóa mờ.
Sự phát triển của công nghệ deepfake và các hình thức giả mạo tinh vi khiến niềm tin vào báo chí ngày càng mong manh. Một ví dụ điển hình là vụ việc xảy ra đầu năm 2024, khi một nhà báo của France 24 bị nhắm tới bằng đoạn deepfake mô phỏng giọng nói và tiêu đề bài viết về chuyến thăm Ukraine của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron. Dù đã nhanh chóng bác bỏ thông tin sai lệch, nhưng uy tín cá nhân phóng viên này và cơ quan báo chí đều bị tổn thương.
Nhà báo điều tra độc lập Lukas Frisch chỉ ra, các công cụ AI hiện nay có khả năng sản xuất nội dung giả với tốc độ và mức độ thuyết phục vượt xa khả năng kiểm chứng của nhiều cơ quan báo chí. Thêm vào đó, cơ chế vận hành không minh bạch của các hệ thống AI khiến việc xác định trách nhiệm trở nên gần như bất khả thi.
Tuy vậy, AI không chỉ mang đến rủi ro. Ở chiều ngược lại, nếu được sử dụng một cách cẩn trọng và có chiến lược, AI có thể trở thành công cụ đắc lực để nâng cao chất lượng báo chí.
Từ việc tự động hóa các công việc mất thời gian như chép lại băng ghi âm, tìm kiếm dữ liệu, phân tích xu hướng, cho đến soạn thảo bản nháp, AI giúp các phóng viên có thêm thời gian để tập trung vào điều tra, xác minh và kể chuyện, những kỹ năng không thể thay thế.
Đặc biệt, báo cáo từ Quỹ Thomson Reuters nhấn mạnh rằng AI có thể giải phóng thời gian cho các nhà báo, để họ tập trung nhiều hơn vào quá trình tác nghiệp, đồng thời giúp nội dung trở nên phù hợp hơn với từng nhóm độc giả.
AI không chỉ thay đổi cách sản phẩm báo chí được sản xuất, mà còn mở ra những điều báo chí có thể đạt tới. Báo chí dữ liệu (data journalism) hưởng lợi rất lớn từ khả năng của AI trong việc phát hiện các mô hình, sai lệch hoặc mối tương quan trong những tập dữ liệu lớn, từ đó hỗ trợ xây dựng các bài viết sắc sảo và toàn diện hơn.
Một số tòa soạn hiện cũng đang ứng dụng AI để cá nhân hóa nội dung theo từng độc giả, qua đó nâng cao mức độ tương tác và giữ chân người đọc. Khi được sử dụng một cách thận trọng và có đạo đức, AI có thể nâng cao tốc độ, chiều sâu và phạm vi của báo chí mà không làm tổn hại đến những nguyên tắc nền tảng.
Tuy nhiên, các chuyên gia đồng thuận rằng, không một thuật toán nào có thể thay thế được vai trò con người trong xác minh thông tin, đặt vấn đề trong ngữ cảnh xã hội, hay đặt ra những câu hỏi khó. Khi AI có thể sản xuất hàng trăm bản tin một ngày, giá trị thật sự của báo chí không nằm ở số lượng, mà nằm ở độ tin cậy và tính nhân bản.
AI chắc chắn sẽ tiếp tục tồn tại, nhưng nhu cầu về một nền báo chí chính xác, đáng tin cậy và đặt con người làm trung tâm cũng không thể thiếu. Các nhà báo cần tiếp tục xác minh và đặt thông tin do AI tạo ra vào đúng ngữ cảnh, đặc biệt là những vấn đề liên quan đến lợi ích công chúng.
Việc hỗ trợ các nhà báo chuyên nghiệp và các cơ quan truyền thông trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Bằng cách đầu tư vào năng lực và đạo đức nghề nghiệp của họ, báo chí vẫn là nền tảng được tin cậy dù AI đang đặt ra nhiều thách thức cho báo chí.