Ràng buộc pháp lý sàn thương mại điện tử: Liệu đã đủ răn đe?

Trong nhiều năm, các sàn thương mại điện tử (TMĐT) đã xây dựng hình ảnh là những “nền tảng công nghệ trung gian”, nơi chỉ kết nối người bán và người mua, không can thiệp vào giao dịch hay chịu trách nhiệm về chất lượng hàng hóa.

Tuy nhiên, mô hình “vô can” ấy đang từng bước bị phá vỡ, khi hàng loạt vụ việc nghiêm trọng cho thấy sự tiếp tay, dù vô tình hay hữu ý của sàn cho những sản phẩm sai phạm.

Sàn TMĐT không thể vô can

Dư luận chưa quên vụ Hanayuki – một thương hiệu mỹ phẩm từng xuất hiện rầm rộ trên các gian hàng TMĐT với gắn mác “chính hãng” nhưng sau đó bị phát hiện là sản phẩm không rõ nguồn gốc, thậm chí chưa từng được công bố theo đúng quy định.

Cũng trên sàn, người tiêu dùng dễ dàng bắt gặp hàng trăm livestream bán dầu gội mọc tóc, kem dưỡng trắng da, sản phẩm giảm cân hay hỗ trợ sinh lý… với cam kết mơ hồ, lời quảng cáo lộng ngôn, và KOL/KOC không có chuyên môn vẫn thao thao bất tuyệt như bác sĩ.

Trong các mô hình kinh doanh truyền thống, nếu hàng hóa vi phạm, cơ sở sản xuất hoặc cửa hàng phải chịu trách nhiệm. Nhưng với thương mại điện tử, trách nhiệm ấy bị “chia nhỏ” hoặc rơi vào khoảng trống: người bán là tài khoản ảo; KOL nhận tiền rồi phủi tay; sàn viện lý do không thể kiểm duyệt hết. Hệ quả là người tiêu dùng bị lừa dối, còn các chủ thể tham gia thì thoát trách nhiệm một cách tinh vi. Nhưng thời kỳ ấy sắp chấm dứt.

Luật hóa vai trò và trách nhiệm – liệu có đủ răn đe?

Dự thảo sửa đổi Luật Thương mại điện tử mới đây đã đưa ra những quy định mang tính bước ngoặt, lần đầu tiên xác lập rõ ràng trách nhiệm liên đới của sàn giao dịch TMĐT, người bán và cả KOL/KOC trong chuỗi quảng cáo, phân phối hàng hóa.

Cụ thể, sàn sẽ phải xác thực người bán, lưu giữ thông tin về nội dung livestream và giao dịch tối thiểu 3 năm, đồng thời chịu trách nhiệm nếu không gỡ kịp thời các sản phẩm vi phạm. Người bán thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, thuốc… sẽ phải có chứng chỉ hành nghề tương ứng, tránh tình trạng ai cũng có thể livestream bán sản phẩm ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng.

Đáng chú ý, các KOL/KOC nếu quảng cáo sai sự thật, cố ý làm sai lệch bản chất sản phẩm sẽ có thể bị xử lý hành chính hoặc hình sự, tùy mức độ hậu quả gây ra. Điều này được kỳ vọng sẽ làm lành mạnh hóa thị trường vốn đang bị chi phối bởi hình thức quảng cáo “mù mờ” và “hội chứng thần tượng”.

Theo các chuyên gia pháp lý, nếu không buộc sàn TMĐT chịu trách nhiệm liên đới, các quy định sẽ khó đi vào thực tế.

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, luật sư Nguyễn Trọng Hiệp – Giám đốc Công ty Luật HPVN đánh giá, việc xác định trách nhiệm pháp lý của sàn TMĐT là bước đi cần thiết, bởi thực tế nhiều sàn đang “lựa chọn có lợi” – nghĩa là can thiệp sâu khi cần tăng doanh thu nhưng phủi tay khi rủi ro xảy ra.

“Nếu dự thảo được thông qua, sàn không còn có thể trốn tránh bằng lập luận chỉ cung cấp công nghệ”, luật sư Hiệp nói.

Cùng quan điểm, Luật sư Lê Thị Nhung – Giám đốc Công ty Luật L&A Legal Experts lưu ý, cần hết sức thận trọng để tránh chồng chéo quy định giữa Luật Thương mại điện tử và các luật khác như Luật Quảng cáo, Luật Bảo vệ người tiêu dùng, Luật Dược… Một sản phẩm không chỉ chịu quản lý từ một đầu mối.

“Nếu không có hướng dẫn cụ thể, dễ xảy ra tình trạng mỗi nơi hiểu một kiểu, gây khó khăn cho doanh nghiệp làm ăn chân chính”, bà Nhung nói.

Có thể thấy, sự phát triển nhanh chóng của thương mại điện tử là xu thế không thể đảo ngược. Nhưng chính vì vậy, trách nhiệm không thể chỉ đẩy về phía người tiêu dùng với câu cảnh báo “hãy là người mua thông minh”. Cần có luật hóa ràng buộc từng mắt xích trong chuỗi cung ứng số, từ người bán, người quảng cáo đến sàn giao dịch. Thị trường số không thể là nơi ẩn nấp của sự vô trách nhiệm, đã đến lúc mọi chủ thể phải hiện diện đầy đủ trước luật pháp.

Gia Linh