Giảm rào cản tăng trưởng, hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân: Ưu đãi tài chính và thuế
Các cải cách chính sách từ Nghị quyết 68 -NQ/TW nhằm đưa Việt Nam phát triển kinh tế mạnh mẽ, thoát bẫy thu nhập trung bình, có trọng tâm hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân và hộ kinh doanh.
Một trong những mục tiêu cụ thể của cải cách chính sách, là mở rộng quy mô các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs); đi cùng là chính thức hóa các hộ kinh doanh.
Các ưu đãi tài chính cho SMEs
Điều này xuất phát từ một điểm yếu chính của mô hình phát triển dựa vào FDI của Việt Nam là chuỗi cung ứng trong nước tương đối nông. Trong lĩnh vực sản xuất, các tập đoàn đa quốc gia chủ yếu tham gia vào các hoạt động lắp ráp hạ nguồn, với sự tham gia hạn chế của các nhà cung cấp địa phương vào chuỗi cung ứng của các tập đoàn đa quốc gia. Điều này dẫn đến một nền kinh tế hai luồng, trong đó khu vực bên ngoài bị chi phối bởi các công ty nước ngoài. Nhiều công ty nội địa hoặc quá nhỏ hoặc thiếu kinh nghiệm để đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng của các tập đoàn đa quốc gia.
Nghị quyết 68 đưa ra các biện pháp để hỗ trợ SMEs trong nỗ lực mở rộng quy mô, thông qua các ưu đãi tài chính và giảm các rào cản tăng trưởng.
Các ưu đãi thuế tương đối rộng rãi bao gồm:
Các SMEs mới đăng ký được miễn thuế doanh nghiệp trong ba năm. Các startup sáng tạo và quỹ hỗ trợ đổi mới sẽ được miễn hoàn toàn thuế doanh nghiệp trong 2 năm và giảm 50% trong 4 năm tiếp theo.
Luật Thuế Thu nhập Doanh nghiệp mới nhất, được thông qua vào tháng 7 năm 2025, đưa ra các mức thuế ưu đãi cho các doanh nghiệp có doanh thu nhỏ là 15% (doanh thu hàng năm dưới 3 tỷ VND) và 17% (doanh thu hàng năm từ 3 tỷ đến 50 tỷ VND), so với mức thuế tiêu chuẩn 20%.
Miễn thuế thu nhập cá nhân đối với thu nhập và lợi tức vốn sẽ được áp dụng cho các chuyên gia làm việc trong các startup sáng tạo và trung tâm R&D trong 2 năm, với 4 năm tiếp theo được giảm 50%.
Các công ty công nghệ cao và startup sáng tạo sẽ được giảm ít nhất 30% tiền thuê đất cho các cơ sở của họ trong các khu công nghiệp, cụm công nghiệp và vườn ươm công nghệ. Các khoản khấu trừ thuế cho chi phí đào tạo phát sinh trong việc hỗ trợ SMEs trong chuỗi cung ứng của họ sẽ có sẵn cho các doanh nghiệp lớn hơn.
Cuối cùng, thuế giấy phép kinh doanh, dao động từ 1 triệu đến 3 triệu VND hàng năm tùy thuộc vào vốn đăng ký của công ty, sẽ bị bãi bỏ từ tháng 1 năm 2026.
Nghị quyết 68 cũng phác thảo các biện pháp để cải thiện khả năng tiếp cận đất đai và tín dụng của các công ty nhỏ. Hai rào cản đáng chú ý đối với sự phát triển là: Thứ nhất, ít nhất 20 ha hoặc 5% diện tích đất phải được dành riêng cho SMEs và startup, cho mỗi khu công nghiệp hoặc cụm công nghiệp được thành lập sau ngày 17 tháng 5 năm 2025.
Thứ hai, các ngân hàng được khuyến khích mở rộng tài sản thế chấp được chấp nhận để bao gồm tài sản vô hình (ví dụ: giá trị thương hiệu, quyền sở hữu trí tuệ) và mở rộng tín dụng không bảo đảm cho các doanh nghiệp, thiết lập giới hạn vay dựa trên báo cáo hiệu suất kinh doanh, khai thuế VAT và hóa đơn điện tử.
Hiện tại, SMEs dựa vào ba kênh hỗ trợ tín dụng (Quỹ Phát triển SME, Quỹ Bảo lãnh Tín dụng và cho vay ngân hàng thương mại); nhưng trên thực tế có khả năng tiếp cận quỹ hạn chế do các yêu cầu nghiêm ngặt về sức khỏe tài chính và tài sản thế chấp (đặc biệt là tài sản cứng như bất động sản).
Các ngân hàng như BIDV, Techcombank và MB Bank đã ra mắt các giải pháp vay nhanh và linh hoạt trên nền tảng MISA Lending. SMEs sử dụng phần mềm MISA có thể đăng ký vay thông qua hệ thống, tự động thu thập dữ liệu báo cáo tài chính trong 3 năm, sử dụng mô hình chấm điểm AI và hoàn thành. Các khoản giảm phí thành viên có sẵn cho các hộ kinh doanh trong 12 tháng đầu hoạt động.
Hơn nữa, Chính phủ đang tăng cường nỗ lực thúc đẩy chuyển giao công nghệ từ các nhà đầu tư FDI sang các đối tác trong nước, nhằm tăng cường khả năng hấp thụ công nghệ và kỹ năng tiên tiến của các công ty nội địa.
Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng vào cuối tháng 6 khi trả lời chất vấn của Đại biểu Quốc hội đã báo hiệu các điều chỉnh chính sách sắp tới, có thể yêu cầu chuyển giao công để đủ điều kiện nhận ưu đãi đầu tư. Các dự án lớn do doanh nghiệp nước ngoài dẫn đầu sẽ được yêu cầu nộp kế hoạch chi tiết về cách họ sẽ hợp tác với chuỗi cung ứng trong nước và hỗ trợ SMEs trong đào tạo và hợp tác kỹ thuật.
Bộ Tài chính đang soạn thảo các quy định mới để thiết lập các khu công nghiệp chuyên biệt nhằm tạo ra lợi ích lan tỏa cho các công ty nội địa và cải thiện sự sâu hơn về kỹ thuật trong các lĩnh vực FDI. Điều này có thể bao gồm việc xây dựng các cụm công nghiệp trong các lĩnh vực ưu tiên như AI, nơi các tập đoàn đa quốc gia nước ngoài và các nhà cung cấp địa phương được đặt gần nhau để tăng cường hợp tác.
Hiện tại, khoảng 43% các doanh nghiệp FDI thiếu kế hoạch đào tạo cho nhân viên của họ. Tỷ lệ mua sắm nội địa (sử dụng các công ty Nhật Bản làm đại diện) cho nguyên vật liệu và linh kiện trong lĩnh vực sản xuất là 36,6% trong năm 2024, thấp hơn so với Malaysia (38,5%), Indonesia (49,3%), Thái Lan (58,4%), Trung Quốc (67,1%) và Ấn Độ (53,3%). Các công ty Việt Nam chiếm 42,8% nhà cung cấp địa phương cho các công ty Nhật Bản, những công ty này phụ thuộc nhiều hơn vào các công ty liên kết với Nhật Bản (43,3%).
Theo Hiệp hội Công nghiệp Hỗ trợ Việt Nam, tỷ lệ mua sắm nội địa theo ngành trong năm 2022 là từ 5%-20% cho sản xuất ô tô, 5%-10% cho điện tử và 30% cho giày dép và may mặc.
Chính thức hóa các hộ kinh doanh
Số lượng hộ kinh doanh ở Việt Nam là khoảng 5,2 triệu, gấp hơn năm lần số doanh nghiệp tư nhân (940 nghìn). Mặc dù số lượng lớn, các doanh nghiệp gia đình này chỉ đóng góp khoảng 22% GDP, thấp hơn so với các doanh nghiệp tư nhân (28% GDP). Quy mô nhỏ của các doanh nghiệp này, với mỗi công ty sử dụng trung bình dưới 5 lao động, là rào cản đối với chi tiêu vốn, áp dụng công nghệ và năng suất quốc gia.
Các doanh nghiệp không chính thức này thường ngại chuyển đổi thành các doanh nghiệp được tổ chức, do các thủ tục vận hành phức tạp hơn như báo cáo, kế toán và nộp thuế nhiều hơn. Các hộ kinh doanh được biết thường trả một khoản thuế cố định, với mức thanh toán trung bình hàng tháng khiêm tốn là 700 nghìn đồng (khoảng 27 USD).
Để khuyến khích các hộ kinh doanh chính thức hóa, Nghị quyết 68 đưa ra các nghĩa vụ thuế và tuân thủ mới. Chế độ thuế cố định (thuế khoán) đã bị bãi bỏ từ ngày 1 tháng 6 đối với các hộ kinh doanh có thu nhập trên 1 tỷ đồng mỗi năm (38 nghìn USD). Các hộ kinh doanh này, cũng như các công ty trong lĩnh vực bán lẻ, thực phẩm và đồ uống, vận tải hành khách và giải trí, được yêu cầu phát hành hóa đơn điện tử từ máy tính tiền kết nối với cơ quan thuế để theo dõi doanh thu của họ. Chế độ thuế khoán sẽ hoàn toàn bị bãi bỏ vào ngày 1 tháng 1 năm 2026, và được thay thế bằng thuế dựa trên doanh thu là một bước tiến để tăng minh bạch trong kinh doanh và năng lực cho các doanh nghiệp vừa "lên đời" từ hộ kinh doanh trong dài hạn.
Theo quan điểm của chúng tôi, thông qua cách tiếp cận “cây gậy”, các cơ quan thuế nhắm đến việc khuyến khích các hộ kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp để đủ điều kiện được miễn thuế thu nhập doanh nghiệp. Ví dụ, Luật Thuế Doanh nghiệp sửa đổi năm 2025 quy định rằng các hộ kinh doanh chuyển đổi thành công ty sẽ được hưởng thuế doanh nghiệp bằng 0 trong 2 năm đầu và giảm 50% trong 4 năm tiếp theo. Việc xây dựng hồ sơ bán hàng bằng hóa đơn điện tử sẽ giúp cải thiện hồ sơ tín dụng của các doanh nghiệp, giúp dễ dàng tiếp cận các khoản vay chính thức từ các ngân hàng.
Trong ngắn hạn, chúng tôi cho rằng chi phí thuế tăng và chi phí đầu tư thiết bị (ví dụ: mua máy tính tiền) gây áp lực lên thu nhập của các hộ kinh doanh. Tuy nhiên, chính quyền đang cung cấp hỗ trợ để giúp các công ty điều chỉnh – bao gồm các công cụ kế toán dùng chung miễn phí và phần mềm cũng như hỗ trợ chi phí thiết bị và dịch vụ hóa đơn điện tử trong giai đoạn đầu.
Khoảng 1.500 hộ kinh doanh đã chuyển đổi thành các doanh nghiệp đăng ký trong nửa đầu năm 2025, với 910 hộ chuyển đổi chỉ trong tháng 6. Tính đến ngày 30 tháng 6, hơn 47.000 hộ kinh doanh đã đăng ký sử dụng hóa đơn điện tử, vượt dự báo của Chính phủ là 37.000 với tỷ lệ 125%.
Chúng tôi cho rằng những nỗ lực chính thức hóa, đặc biệt với các ưu đãi tài chính và chính sách thuế, đã dẫn đến một sự gia tăng đầy hứa hẹn trong việc hình thành doanh nghiệp tư nhân.
*Brian Lee Shun Rong, Lương Thu Hương & Chua Hak Bin - Kinh tế gia, Maybank Group