Gỡ vướng trong công chứng điện tử bất động sản
Để công chứng điện tử bất động sản thực sự đi vào cuộc sống và phát huy hiệu quả, cần tiếp tục tháo gỡ những thách thức lớn về pháp lý và hạ tầng công nghệ.
Hiện nay, nền tảng số hóa cho giao dịch bất động sản đã có những bước khởi đầu từ hành lang pháp lý về hợp đồng điện tử, hạ tầng số quốc gia ngày càng hoàn thiện, cùng xu hướng cải cách thủ tục hành chính mạnh mẽ. Đặc biệt, từ 1/7/2025, Luật Công chứng 2024 (sửa đổi) và Nghị định 104/2025/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Luật chính thức có hiệu lực, cho phép công chứng điện tử trực tiếp và trực tuyến. Công chứng điện tử được đánh giá là một trong những giải pháp quan trọng trong việc bảo đảm an toàn pháp lý cho giao dịch bất động sản trên môi trường số.
Tuy nhiên, bất động sản là loại tài sản đặc thù. Trong môi trường số, nhiều rủi ro tiềm ẩn có thể xảy ra như giả mạo danh tính, hợp đồng thiếu xác thực, thông tin sai lệch hoặc tranh chấp khó chứng minh. Do đó, yêu cầu đặt ra là công chứng điện tử phải bảo đảm an toàn pháp lý tối đa, đồng thời tạo niềm tin cho các bên tham gia giao dịch.
Theo ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên hoạt động chuyên trách Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, công chứng hiện đã có một số công cụ số hóa hỗ trợ, nhưng việc chuyển đổi từ mô hình truyền thống sang điện tử vẫn cần được xem xét nghiêm túc. Theo ông, mục tiêu then chốt của công chứng điện tử là cắt giảm tối đa thủ tục, giấy tờ và chi phí, chứ không chỉ dừng ở việc biến tài liệu giấy thành bản điện tử.
Với các giao dịch bất động sản, ông Hiếu nhấn mạnh, cần xây dựng một quy trình công chứng điện tử riêng, có cơ chế đặc thù, đơn giản và ít thủ tục hơn, đặc biệt giảm bớt yêu cầu nộp bản sao giấy. Quan trọng hơn, kết quả công chứng điện tử phải được chấp nhận và sử dụng ngay trong hệ thống hành chính, thay vì buộc người dân phải in ra để nộp lại như hiện nay.
Trong khi đó, bà Doãn Hồng Nhung, Phó Trưởng Ban Pháp chế VNREA nhận định, hành lang pháp lý cho công chứng điện tử hiện nay vẫn chưa hoàn thiện và thiếu sự đồng bộ giữa các luật liên quan như Luật Công chứng, Luật Đất đai, Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Giao dịch điện tử cùng các văn bản dưới luật. Điều này khiến việc công nhận giá trị pháp lý của hồ sơ công chứng điện tử gặp nhiều khó khăn.
Theo bà Nhung, thách thức không chỉ đến từ pháp luật mà còn ở hạ tầng công nghệ. Nhiều văn phòng công chứng chưa đáp ứng yêu cầu về tốc độ, bảo mật và lưu trữ lâu dài; việc kết nối với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, đất đai, doanh nghiệp còn thiếu đồng bộ, gây khó khăn cho công tác xác minh. Bên cạnh đó, kỹ năng số của công chứng viên còn hạn chế, trong khi người dân vẫn quen dùng hồ sơ giấy, chưa thật sự tin tưởng vào giá trị pháp lý của văn bản điện tử.
Ngoài ra, hạ tầng công nghệ cũng chưa đồng đều giữa các địa phương, trong khi nhiều người dân, nhất là người lớn tuổi, còn hạn chế kỹ năng số và vẫn quen ký kết trực tiếp, giữ bản cứng giấy tờ, khiến niềm tin vào công chứng điện tử chưa cao. Chi phí đầu tư hạ tầng, bảo mật và duy trì hệ thống cũng là gánh nặng cho nhiều tổ chức hành nghề công chứng.
“Nguy cơ an ninh mạng cũng là một thách thức lớn. Giao dịch bất động sản có giá trị cao nên dễ trở thành mục tiêu tấn công, dẫn đến rủi ro lộ lọt hoặc giả mạo dữ liệu. Trong bối cảnh công nghệ AI giả mạo ngày càng tinh vi, việc công chứng viên không trực tiếp gặp gỡ sẽ làm suy giảm khả năng xác minh nhân thân và ý chí tự nguyện của các bên. Nếu dữ liệu không được chuẩn hóa hoặc xảy ra sự cố kỹ thuật, tranh chấp có thể bùng phát. Do đó, công chứng điện tử trong giao dịch bất động sản vẫn cần tiếp tục điều chỉnh, hoàn thiện để vận hành an toàn, hiệu quả và có thể thay thế dần công chứng truyền thống”, bà Nhung nhấn mạnh.
Dưới góc độ doanh nghiệp, bà Hoàng Thị Hạnh, Công ty Cổ phần Giải pháp Công nghệ Thông tin và Viễn thông VTS cũng kiến nghị cơ quan, tổ chức liên quan sớm ban hành quy chế liên thông dữ liệu đất đai – công chứng, coi đây là điều kiện then chốt để công chứng điện tử bất động sản khả thi.
“Cần ban hành cơ chế tiếp nhận và xử lý văn bản công chứng điện tử, bản sao điện tử như tài liệu hợp pháp trong hồ sơ hành chính và giao dịch. Phối hợp liên thông dữ liệu với hệ thống công chứng điện tử để tạo thành quy trình đồng bộ từ công chứng – đăng ký – giao dịch – giải ngân”, đại diện doanh nghiệp này chia sẻ.