Điểm tựa chiến lược cho xe điện châu Âu
Một thị trấn công nghiệp nhỏ ở Estonia bất ngờ trở thành điểm tựa chiến lược cho các hãng xe điện châu Âu khi Trung Quốc gia tăng kiểm soát chuỗi cung ứng các nguyên liệu thiết yếu.
Nhà máy 75 triệu USD bên bờ sông Narva
Tại Narva, thị trấn nằm sát biên giới Nga, Neo Performance Materials vừa khánh thành nhà máy sản xuất nam châm đất hiếm trị giá 75 triệu USD. Công trình này được hoàn tất chỉ trong vòng chưa đầy 500 ngày – một tốc độ được CEO Rahim Suleman mô tả là “chưa từng có tiền lệ trong ngành vật liệu chiến lược”.
Nam châm neodymium – sản phẩm chủ lực của nhà máy – là thành phần thiết yếu trong động cơ xe điện, giúp chuyển đổi điện năng từ pin thành chuyển động quay của bánh xe. Đây cũng là loại vật liệu mà Trung Quốc áp đặt hạn chế xuất khẩu từ tháng 4/2025 nhằm đáp trả chính sách tăng thuế của Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Công suất ban đầu 2.000 tấn mỗi năm của nhà máy Estonia chỉ đáp ứng khoảng 10% nhu cầu tại châu Âu, nhưng đủ để cung ứng cho khoảng 1 triệu xe điện.
Neo đã ký nhiều hợp đồng dài hạn trị giá 50–100 triệu USD, trong đó có Schaeffler AG – nhà cung cấp phụ tùng hàng đầu của Đức. Các lô hàng lớn dự kiến bắt đầu từ 2026. Công ty cũng lên kế hoạch tăng gấp ba công suất sau năm 2027.
Động thái này diễn ra đúng thời điểm then chốt: ngành ô tô châu Âu đang tăng tốc chuyển đổi sang xe điện, trước hạn chót 2035 cấm bán xe động cơ đốt trong mới. Mặc dù một số lãnh đạo châu Âu, như Thủ tướng Đức Friedrich Merz, kêu gọi nới lỏng quy định, xu thế điện hóa là điều khó đảo ngược.
“Điểm nghẽn” của ngành EV và cuộc chơi quyền lực
Nam châm đất hiếm từ lâu được coi là “nút thắt cổ chai” của chuỗi cung ứng xe điện. Gần 70% sản lượng khai thác đất hiếm toàn cầu năm 2024 đến từ Trung Quốc, theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ. Việc Bắc Kinh từng nhiều lần dùng lợi thế này để gây sức ép chính trị đã khiến châu Âu và Mỹ buộc phải tìm lối thoát.
Chỉ vài tháng trước, tình trạng thiếu hụt nguồn cung đã khiến Ford phải dừng sản xuất dòng SUV Explorer tại Chicago trong một tuần. General Motors cũng gấp rút ký hợp đồng với Noveon Magnetics (Texas), MP Materials (Las Vegas) và E-Vac Magnetics (Nam Carolina) nhằm bảo đảm nguồn cung nội địa. Tuy nhiên, phần lớn các dự án này vẫn mới ở giai đoạn khởi động.
Trong bối cảnh đó, nhà máy Estonia của Neo trở thành lợi thế hiếm hoi. Không chỉ là nơi duy nhất ngoài châu Á thực hiện tách chiết và tinh luyện đất hiếm, Estonia còn là thành viên EU, tạo sự an tâm về khung pháp lý và ổn định chính trị.
Sự kiện Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cầm trên tay mẫu nam châm từ Narva tại Hội nghị Thượng đỉnh G-7 tháng 6 vừa qua cho thấy tầm quan trọng mang tính biểu tượng của dự án. Thủ tướng Canada Mark Carney cũng gọi đất nước mình là “nhà cung cấp tiềm năng to lớn” khi giới thiệu sản phẩm này.
Không ngạc nhiên khi Suleman nhấn mạnh: “Trong khi phần lớn các công ty chỉ đưa ra lời hứa cho tương lai, chúng tôi đã xây dựng và vận hành nhà máy trong vòng chưa đầy 500 ngày.”
Estonia – mắt xích chiến lược EV
Châu Âu, với ngành ô tô chiếm vị trí trung tâm trong nền kinh tế, đang hứng chịu áp lực lớn từ căng thẳng chuỗi cung ứng và sự cạnh tranh của xe điện Trung Quốc giá rẻ.
Tại triển lãm ô tô Munich đầu tháng 9, BMW, Volkswagen và Mercedes-Benz đều đồng loạt ra mắt các mẫu EV mới, khẳng định quyết tâm giành lại lợi thế trước các hãng Trung Quốc.
Dù vậy, đằng sau các màn trình diễn hào nhoáng đó, nguồn cung nam châm đất hiếm vẫn là yếu tố then chốt quyết định sức mạnh của xe điện châu Âu.
Với lợi thế đi trước, Neo Performance Materials đã đặt Estonia lên bản đồ chuỗi cung ứng toàn cầu. Dù sản lượng ban đầu khiêm tốn, nhà máy Narva mang tính “mở đường” cho tham vọng lớn hơn: giảm phụ thuộc vào Trung Quốc, đồng thời tạo đòn bẩy cho ngành xe điện châu Âu trong giai đoạn bản lề.
Thành công của dự án cũng cho thấy sự dịch chuyển địa kinh tế: các quốc gia nhỏ nhưng ổn định, như Estonia, có thể đóng vai trò chiến lược trong những ngành tưởng chừng chỉ thuộc về các cường quốc.