Thuế quan Mỹ đẩy ASEAN tăng cường giao thương với Trung Quốc?

Báo cáo từ Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) dự báo kim ngạch xuất khẩu của khu vực châu Á - Thái Bình Dương sang Hoa Kỳ sẽ giảm 6,4% do giá cả tăng do thuế quan. Nhưng đối với Đông Nam Á, "chốt chặn" trong chuỗi cung ứng toàn cầu và là nhà cung cấp chính các mặt hàng điện tử, hàng may mặc và giày dép cho Mỹ, mức giảm dự kiến ​​là 9,7%.

Joanne Lin, thành viên cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu ASEAN thuộc Viện ISEAS-Yusof Ishak, phát biểu với This Week in Asia rằng: "Đông Nam Á chắc chắn sẽ bị ảnh hưởng nặng nề bởi thuế quan của Tổng thống Trump vì phần lớn tăng trưởng của khu vực này gắn liền với xuất khẩu, đặc biệt là trong các lĩnh vực như điện tử, chất bán dẫn, may mặc và giày dép".

"Một số quốc gia dễ bị tổn thương hơn những quốc gia khác. Việt Nam và Campuchia có vẻ là những quốc gia dễ gặp bất lợi nhất nếu nhu cầu của Hoa Kỳ đối với hàng xuất khẩu của họ đi chệch khỏi xu hướng hiện tại", ông Ahmed Albayrak, cộng tác viên nghiên cứu tại Trung tâm Phát triển Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương thuộc Viện Lowy nhận định.

Báo cáo của UNDP cũng dự đoán kim ngạch xuất khẩu của Campuchia sang Hoa Kỳ sẽ giảm 23% và tổng giá trị xuất khẩu của nước này sẽ giảm 1/3, vì hiện nay 58% kim ngạch xuất khẩu của Campuchia hướng đến Hoa Kỳ.

Việt Nam cũng phải đối mặt với những tổn thất nặng nề. Theo Philip Schellekens, chuyên gia kinh tế trưởng khu vực Châu Á - Thái Bình Dương của UNDP, với mức thuế quan của Hoa Kỳ đối với các mặt hàng xuất khẩu chủ lực như may mặc, giày dép và đồ điện tử lên tới 20%, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ dự kiến ​​sẽ giảm 19,2%.

Chỉ riêng trong năm ngoái, Việt Nam đã xuất khẩu 136,5 tỷ USD hàng hóa sang Mỹ, trở thành nhà cung cấp lớn thứ 6 cho nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Các quốc gia thành viên khác của ASEAN cũng đang chuẩn bị cho những đợt suy giảm mạnh: xuất khẩu của Thái Lan sang Mỹ dự kiến sẽ giảm 12,7%, xuất khẩu của Malaysia giảm 10,4% và xuất khẩu của Indonesia giảm 6,4%.

Vai trò của khu vực này như một trung tâm sản xuất chất bán dẫn cũng có thể trở thành bất lợi, trong bối cảnh Tổng thống Mỹ Donald Trump đe dọa áp thuế lên tới 300% đối với chip bán dẫn.

Ông Kevin Chen, nhà nghiên cứu tại Chương trình Mỹ của Viện Nghiên cứu Quốc phòng và Chiến lược, Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam ở Singapore cho biết: “Có thông tin cho rằng ông Trump đang cân nhắc một công thức tính thuế dựa trên số lượng chip trong các thiết bị điện tử nhập khẩu. Điều này sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngành công nghiệp bán dẫn trong khu vực, không chỉ làm giảm khả năng cạnh tranh tại thị trường Mỹ mà còn khiến dòng vốn đầu tư chuyển dịch về phía Mỹ.”

Ông Chen cũng bày tỏ lo ngại về các biện pháp kiểm soát của Mỹ đối với hàng hóa trung chuyển, tức hàng hóa đi qua quốc gia thứ ba để tránh thuế, điều có thể gây ra nhiều khó khăn tuân thủ ở khắp Đông Nam Á, dù ông thừa nhận rằng vẫn chưa rõ Washington sẽ định nghĩa những hàng hóa đó như thế nào.

Các doanh nghiệp nhỏ, chẳng hạn như ngành sản xuất đồ nội thất ở Malaysia và Singapore, được cho là sẽ bị ảnh hưởng nặng nề nhất.

Khi xuất khẩu chịu áp lực, nhiều chuyên gia dự đoán khu vực này sẽ chứng kiến sự suy giảm rộng hơn trong thương mại và đầu tư, sự mất dần các việc làm trong lĩnh vực sản xuất và gia tăng áp lực kinh tế, đẩy ASEAN xích lại gần Trung Quốc hơn.

“Cũng có khả năng cao là Washington sẽ không nhượng bộ đối với các ngành chiến lược như chip bán dẫn. Điều này sẽ ảnh hưởng đến các nước như Malaysia, Việt Nam và Singapore - những nước vốn đã gắn chặt với chuỗi cung ứng toàn cầu,” ông Lin nhận định, đồng thời nói thêm áp lực đó có thể đẩy ASEAN tiến gần hơn tới Trung Quốc, không chỉ với vai trò là thị trường tiêu thụ mà còn là đối tác trong thương mại và đầu tư.

Tuy nhiên, câu chuyện không đơn giản như vậy, theo ông Albayrak. Dù có gián đoạn thương mại, ông cho rằng Đông Nam Á vẫn tương đối cạnh tranh so với các đối thủ khu vực như chính Trung Quốc, cũng như Ấn Độ và Bangladesh - những quốc gia hiện phải chịu mức thuế lần lượt là 20% và 25%.

Mặc dù vậy, một sự chuyển hướng quyết liệt sang Trung Quốc là điều khó xảy ra, vì hầu hết các nền kinh tế Đông Nam Á vẫn coi Bắc Kinh chủ yếu là nhà đầu tư và nhà cung cấp nguyên liệu đầu vào hơn là người tiêu dùng chính của hàng xuất khẩu từ ASEAN.

“Các quốc gia trong khu vực không phụ thuộc nhiều vào Trung Quốc để tiêu thụ hàng xuất khẩu của họ, và khó có khả năng điều này sẽ thay đổi, nhất là khi Trung Quốc vẫn đang là cường quốc sản xuất,” ông Albayrak nói.

Tuy nhiên, ông Chen gọi Trung Quốc là một trong những thị trường thay thế rõ ràng nhất cho ASEAN, nhấn mạnh việc sắp nâng cấp Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN - Trung Quốc có thể tạo ra bước ngoặt cho chuỗi cung ứng khu vực.

Tuy vậy, ông Chen cũng thận trọng khi đưa ra cảnh báo rằng không phải ngành nào cũng sẽ tìm được thị trường phù hợp tại Trung Quốc, đặc biệt các công ty bán dẫn sẽ phải đối mặt với cạnh tranh nội địa rất khốc liệt.

Ông Albayrak cho rằng ASEAN nên tận dụng cơ hội này để mở rộng mối quan hệ thương mại. “Một số quốc gia trong khu vực như Singapore và Việt Nam đã có các hiệp định thương mại tự do với các thị trường thay thế lớn như EU. Những nước khác có thể học theo.”

Các chuyên gia cũng nhận thấy tiềm năng đáng kể để tăng cường thương mại nội khối ASEAN. “Thách thức là các nền kinh tế ASEAN thường cạnh tranh trong cùng một nhóm sản phẩm, khiến việc hội nhập trở nên phức tạp,” ông Lin nói.

Nếu khu vực ASEAN có thể củng cố thị trường nội địa và chuyển sang sản xuất có giá trị gia tăng cao hơn, thì các hàng rào thuế quan có thể trở thành cú hích để thúc đẩy đa dạng hóa và khả năng tự cường trong khối.

Cẩm Anh