Tòa Tối cao Mỹ sẽ dỡ bỏ thuế quan của ông Trump?

Trước đó, các tòa án cấp thấp ở Mỹ đã tuyên rằng nhiều mức thuế mà Tổng thống Mỹ Donald Trump áp đặt theo Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) là trái pháp luật.

Thay đổi trật tự thương mại toàn cầu

Theo Bloomberg, vụ kiện này không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn đặt ra câu hỏi mang tính hiến định: liệu Tổng thống Mỹ có thể sử dụng “tình trạng khẩn cấp quốc tế” như một lý do để áp thuế nhập khẩu mà không cần sự đồng ý của Quốc hội?

Cụ thể, các doanh nghiệp và tiểu bang khởi kiện cho rằng Đạo luật IEEPA – ban hành năm 1977 sau vụ Watergate nhằm hạn chế quyền lực của Tổng thống Mỹ – không cho phép áp thuế quan. Luật này được thiết kế để chính phủ có thể áp trừng phạt tài chính hoặc phong tỏa tài sản trong trường hợp khẩn cấp, nhưng không để đánh thuế.

Ông Trump lại diễn giải khác. Trong nhiều sắc lệnh hành pháp, ông viện dẫn IEEPA để áp thuế đối với hàng hóa từ hàng chục quốc gia. Với Trung Quốc, ông cho rằng cuộc khủng hoảng fentanyl là tình trạng khẩn cấp. Với các nước khác, ông viện dẫn thâm hụt thương mại kéo dài.

Trong một số trường hợp, lý do của ông Trump mang tính chính trị: thuế trừng phạt hàng Brazil vì vụ xét xử cựu Tổng thống Jair Bolsonaro, thuế với Ấn Độ do nước này mua dầu Nga, và gần đây là đe dọa đánh thuế Canada chỉ vì một quảng cáo truyền hình có nội dung chỉ trích chính sách thuế quan của Mỹ.

Tác động lớn đến nền kinh tế Mỹ

Theo Bloomberg Economics, Mỹ đang thu trung bình 556 triệu USD mỗi ngày từ các mức thuế theo IEEPA, tương đương 75% doanh thu hải quan bổ sung trong năm nay. Tổng số thu dự kiến vượt 140 tỷ USD trong năm 2025, dù ông Trump vừa giảm một nửa mức thuế fentanyl với hàng Trung Quốc từ 20% xuống 10%.

Nếu Tòa Tối cao tuyên bố các mức thuế này là bất hợp pháp, thuế quan hiệu dụng sẽ giảm từ 15,9% xuống còn 6,5%, giúp giảm một nửa gánh nặng lên tăng trưởng kinh tế Mỹ, nhưng vẫn cao hơn nhiều so với mức 2,3% khi ông Trump trở lại Nhà Trắng hồi tháng 1/2025.

Tác động dây chuyền có thể lan rộng. Các công ty nhập khẩu Mỹ sẽ đòi hoàn lại hàng chục tỷ USD tiền thuế, khiến thâm hụt ngân sách tăng mạnh trong ngắn hạn. Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng việc hoàn thuế có thể giúp kích thích đầu tư.

“Hoàn tiền cho doanh nghiệp sẽ tăng lợi nhuận và giải phóng nguồn vốn đầu tư mới,” Kent Smetters – cựu quan chức Bộ Tài chính dưới thời Tổng thống George W. Bush – nhận định.

Tuy vậy, quá trình hoàn thuế có thể kéo dài. Jess Nepstad, chủ doanh nghiệp phụ kiện cà phê Planetary Design ở Montana, kể rằng công ty ông bị thu sai 200.000 USD thuế nhập khẩu và phải chờ tới 300 ngày để được hoàn tiền. “Nếu toàn bộ các mức thuế này bị hủy, sẽ mất bao lâu để hàng triệu doanh nghiệp như chúng tôi được hoàn tiền? Thật khó tưởng tượng,” ông nói.

Phép thử quyền lực chính trị

Ngoài khía cạnh kinh tế, vụ kiện còn mang tính hiến pháp sâu sắc. Một nhóm lưỡng đảng gồm các học giả luật, cựu thẩm phán liên bang và ba thượng nghị sĩ đã gửi bản kiến nghị lên Tòa án tối cao, cảnh báo rằng vụ kiện này là phép thử cho ranh giới quyền lực trong hệ thống chính trị Mỹ.

“Hai bên có thể bất đồng về chính sách thương mại. Nhưng câu hỏi cốt lõi là: Ai có quyền đánh thuế người dân Mỹ — Quốc hội hay Tổng thống?”, họ viết.

Giáo sư Michael McConnell của Đại học Stanford, người từng viết bản kiến nghị này và hiện tham gia nhóm pháp lý của nguyên đơn, cho rằng đây là vụ kiện quan trọng nhất liên quan đến quyền lực kinh tế của Tổng thống kể từ năm 1952. Khi đó, Tòa Tối cao từng ngăn chính quyền Truman quốc hữu hóa ngành thép trong thời chiến, khẳng định Quốc hội mới là cơ quan có quyền lập pháp về kinh tế.

Với Tổng thống Mỹ, vụ kiện là phép thử không chỉ cho chính sách mà còn cho quyền lực của ông Trump. Trên mạng xã hội hôm thứ Ba, ông gọi đây là “vấn đề sống còn của nước Mỹ”, cảnh báo rằng nếu bị hạn chế quyền áp thuế, Mỹ sẽ “gần như không thể tự vệ”.

“Tôi đang cố gắng bảo vệ người lao động Mỹ và tái cân bằng quan hệ thương mại. Nếu Tòa án chống lại tôi, nền kinh tế của chúng ta sẽ sụp đổ,” ông Trump nói trong cuộc phỏng vấn với CBS.

Hiện tại, có những dự đoán khoảng 60% khả năng ông Trump sẽ thua kiện. Trong khi đó, giới đầu tư Phố Wall đang mua quyền nhận hoàn thuế, đặt cược rằng hàng tỷ USD sẽ được trả lại cho doanh nghiệp nếu Tòa án ra phán quyết bất lợi với ông.

Luật sư của chính quyền Trump D. John Sauer lập luận rằng IEEPA trao cho Tổng thống quyền phản ứng trước bất kỳ mối đe dọa nào nếu Tổng thống tuyên bố tình trạng khẩn cấp, và không giới hạn việc định nghĩa thế nào là “bất thường hoặc nghiêm trọng”. Ông cũng cho rằng tòa án không có năng lực để đánh giá mức độ đe dọa của các tình huống đối ngoại.

Tuy nhiên, nếu Tòa án tối cao chấp thuận lập luận này, các nguyên đơn cảnh báo điều đó sẽ cho phép Tổng thống “điều hành bằng tình trạng khẩn cấp” — một viễn cảnh mà nhiều nhà quan sát cho rằng có thể làm xói mòn nguyên tắc kiểm soát và cân bằng quyền lực đã tồn tại hơn hai thế kỷ trong hệ thống chính trị Mỹ.

Nam Trần