Vai trò của ASEAN trong thế giới biến động
Theo nhiều chuyên gia, trong bối cảnh biến động toàn cầu, vai trò trung tâm của ASEAN cần được đề cao hơn nữa vì sự hội nhập khu vực và hòa bình.
Giới quan sát nhận định, Hội nghị Cấp cao ASEAN tại Kuala Lumpur, Malaysia cho thấy sự thành công của ASEAN, cùng nước chủ nhà Malaysia trong vai trò Chủ tịch luân phiên.
Các nhà lãnh đạo hàng đầu từ Trung Quốc, Nhật Bản, Nga và thậm chí cả Brazil đều hiện diện, nhưng có lẽ đáng chú ý nhất là Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ông đã đáp ứng yêu cầu đầu tiên của ngoại giao: sự hiện diện. Điều này cũng minh chứng cho sức mạnh quy tụ của ASEAN.
Tuy nhiên, trong bối cảnh bất ổn toàn cầu và cạnh tranh địa chính trị Mỹ - Trung, ngày càng có nhiều sự giám sát kỹ lưỡng về những gì ASEAN có thể và không thể làm được.
Theo ông Simon Tay, Chủ tịch Viện Quan hệ Quốc tế Singapore, đây chính là điểm mấu chốt trong cái gọi là "vai trò trung tâm" của khối ASEAN. Các thước đo cho vai trò trung tâm của ASEAN cần phải thực tế và tránh sự ôm đồm quá mức.
Khi khai mạc Hội nghị Cấp cao ASEAN, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim, với tư cách là Chủ tịch luân phiên ASEAN, đã nhấn mạnh sự cần thiết phải thể hiện tính thích ứng, khả năng chống chịu và khả năng ứng phó. Các cuộc đối thoại đã phản hồi hầu hết các vấn đề then chốt trong khu vực, giúp duy trì hoặc thậm chí tạo đà phát triển.
Về căng thẳng thương mại và công nghệ Mỹ - Trung, các quan chức đã tổ chức hội đàm tại Kuala Lumpur để dọn đường cho hội nghị thượng đỉnh giữa hai nhà lãnh đạo. Tất nhiên, các vấn đề song phương cốt lõi phải để dành cho cuộc gặp cuối cùng giữa ông Trump và ông Tập.
Tuy nhiên, ASEAN đã mang đến nhiều hơn. Bên lề hội nghị, Mỹ đã ký các thỏa thuận về đất hiếm với Malaysia và Thái Lan, tiếp nối một thỏa thuận tương tự với Australia. Về phía Trung Quốc, hiệp định thương mại tự do của nước này với ASEAN đã được nâng cấp và Thủ tướng Lý Cường đã giới thiệu đất nước mình như một sự thay thế cho chủ nghĩa bảo hộ.
Những điều này cho thấy ASEAN đã cung cấp các phương án dự phòng cho từng cường quốc như thế nào.
Tương tự, các vấn đề khác như tình hình hậu đảo chính ở Myanmar; căng thẳng ở Biển Đông; Timor-Leste gia nhập với tư cách là thành viên thứ 11 của ASEAN... đã chỉ ra việc ASEAN cần phải đứng lên và cùng nhau giải quyết những vấn đề gần như nan giải.
Ông Tay nhận định, một khía cạnh khác của vai trò trung tâm ASEAN là tầm quan trọng hàng đầu của khối đối với chính các thành viên của mình.
Trong một thế giới đa cực và đầy biến động, việc các quốc gia tìm cách đa dạng hóa mối quan hệ với các nhóm khác ngoài ASEAN là điều hợp logic. Thay vì cảm thấy bị bỏ rơi, phản ứng khả thi duy nhất là ASEAN phải nỗ lực để mang lại lợi ích cho các thành viên của mình.
Ông Simon Tay cho biết, tại Hội nghị Cấp cao ASEAN năm nay, ý chí và hành động tập thể này đã được thể hiện rõ. Khối đã cùng nhau đàm phán và nâng cấp hiệp định thương mại với Trung Quốc, và với tư cách là một nhóm, cũng nên thảo luận về những nguy cơ từ sự gia tăng xuất khẩu ồ ạt của Trung Quốc.
Như Thủ tướng Singapore Lawrence Wong đã tổng kết khi bế mạc hội nghị, các nhà lãnh đạo ASEAN nhận thức rõ ràng hơn bao giờ hết về nhu cầu phải liên kết và đoàn kết chặt chẽ hơn.
ASEAN ra đời trong một thế giới đầy biến động và bạo lực vào năm 1967. Chỉ trong những năm tháng hậu Chiến tranh Lạnh tương đối ổn định và ôn hòa, "vai trò trung tâm" của ASEAN mới phát triển, với các cuộc đối thoại đa phương và các hội nghị thượng đỉnh vươn ra toàn khu vực.
Đối thoại bao trùm, hợp tác và chủ nghĩa khu vực mở là những nguyên tắc then chốt của ASEAN. Trong kỷ nguyên cạnh tranh và tranh chấp gia tăng hiện nay, với những lời kêu gọi đóng cửa biên giới, sự trỗi dậy của chủ nghĩa bảo hộ và các cuộc tấn công vào trật tự dựa trên luật lệ, điều này có vẻ lỗi thời và chậm chạp. Sự chú ý có thể chuyển sang nơi khác.
"Đây sẽ tiếp tục là bản sắc của ASEAN và có thể cung cấp nền tảng cho triển vọng về sự hiểu biết, hòa bình và tiến bộ cho khu vực rộng lớn hơn", chuyên gia này khẳng định.