Ô tô - Xe máy
Chuỗi cung ứng ngành ô tô bao giờ thành hiện thực?
Bộ Công Thương nhiều lần khẳng định, công nghiệp hỗ trợ chính là “xương sống” của ngành ô tô. Thế nhưng hơn ba thập kỷ qua, vẫn chưa hình thành được chuỗi cung ứng đủ năng lực.
Vất vả tìm nhà cung cấp nội địa
Số liệu từ Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI) cho thấy, tính đến tháng 4/2025, Việt Nam mới có hơn 360 doanh nghiệp tham gia sản xuất linh kiện, phụ tùng ô tô. Trong đó, số lượng nhà cung cấp linh kiện cấp 1 chưa tới 100 doanh nghiệp, còn lại là các nhà cung cấp cấp 2 và 3. Tuy nhiên, chiếm tỷ lệ áp đảo trong số này lại là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Các doanh nghiệp Việt Nam chủ yếu tham gia vào những công đoạn gia công cấp thấp.
Hầu hết các doanh nghiệp sản xuất linh kiện ô tô của Việt Nam đang mắc kẹt trong cách làm truyền thống, với năng lực quản trị sản xuất và hiệu suất sử dụng lao động còn thấp, rơi vào “bẫy năng suất thấp, không có khả năng sản xuất những linh kiện yêu cầu độ chính xác cao và phức tạp.
Các doanh nghiệp ô tô cho biết, việc tìm kiếm các nhà cung cấp nội địa rất vất vả. Hãng xe Toyota đã có mặt tại Việt Nam được 30 năm, với sản lượng ô tô sản xuất lắp ráp trong nước cộng dồn đạt hơn 700.000 xe, nhưng đến nay mới chỉ có 13 nhà cung cấp thuần Việt, trong đó có 1 nhà cung cấp cấp 1.
Chiến lược ô tô mới đặt ra tầm nhìn, đến năm 2035 Việt Nam phải có ít nhất 1.000 doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ đạt chuẩn quốc tế, trong đó 30% tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu. Mục tiêu này không hề dễ dàng.
Không những thế, doanh nghiệp Việt Nam không chỉ sản xuất ốc vít hay vỏ nhựa mà cần tập trung vào những nhóm linh kiện có hàm lượng công nghệ và giá trị cao như hệ thống điều khiển, chuyển động, linh kiện điện tử, chip, pin… Đó mới là cách để bước ra khỏi vùng gia công, tiến tới tự thiết kế, chế tạo, làm chủ công nghệ và sáng tạo.
Thị trường ô tô Việt Nam năm 2025 sẽ đạt quy mô 600.000 các loại bắt đầu bước vào ngưỡng lớn, hướng tới 1,5 triệu xe/năm vào 2035 và trên 5 triệu xe/năm vào 2045 là cơ hội cho sản xuất ô tô phát triển.
Các doanh nghiệp lớn như VinFast, Trường Hải, Toyota, Thành Công cam kết mở rộng sản xuất ô tô nâng cao tỷ lệ nội địa hóa, là cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam tham gia chuỗi cung ứng.
Nếu các doanh nghiệp Việt Nam không đáp ứng được sẽ tạo ra khoảng trống rất lớn và doanh nghiệp nước ngoài sẽ lấp chỗ trống. Mục tiêu xây dựng chuỗi cung ứng với sự tham gia đông đảo của doanh nghiệp Việt Nam sẽ không thành.
Điểm yếu cố hữu
Trong Dự thảo Chiến lược phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, Bộ Công Thương đề ra hàng loạt giải pháp: tín dụng ưu đãi cho doanh nghiệp sản xuất linh kiện, miễn thuế nhập khẩu máy móc thiết bị, hỗ trợ đào tạo nhân lực kỹ thuật, khuyến khích liên kết FDI – nội địa và thành lập ít nhất năm cụm công nghiệp chuyên biệt về linh kiện ô tô ở ba miền.
Các trung tâm hỗ trợ kỹ thuật công nghiệp cũng sẽ được đầu tư để giúp doanh nghiệp kiểm nghiệm, chứng nhận chất lượng và đạt chuẩn quốc tế, tạo điều kiện tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu.
Vấn đề là xây dựng những chính sách cụ thể và thực thi như thế nào cho hiệu quả. Nhìn lại quá trình hơn 30 năm phát triển của ngành công nghiệp ô tô Việt Nam, tính từ năm 1991 đến nay, có thể thấy vấn đề yếu nhất nằm ở khâu xây dựng và thực thi các chính sách.
Về mặt chủ trương, các cơ quan quản lý luôn nhất quán phát triển công nghiệp ô tô, trở thành ngành sản xuất quan trọng, thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước. Tuy nhiên, trên thực tế, các chính sách ban hành lại không nhất quán với chủ trương này. Điểm yếu cố hữu trong xây dựng chính sách của chúng ta là thiếu tầm nhìn, không dự báo được biến động của thực tiễn nên mang nặng tính chất chạy theo xử lý thực tế, thiếu ổn định, không thể tiên liệu được, thiếu đồng bộ và rõ ràng.
Chính vì vậy mà đến nay ngành sản xuất này vẫn rất yếu kém, chưa trở thành động lực như mong đợi, đóng góp cho sự phát triển của đất nước rất hạn chế.
Công nghiệp ô tô là "hạt nhân” của quá trình công nghiệp hóa đất nước. Nếu cứ lệ thuộc toàn bộ vào đầu tư nước ngoài sẽ không thể bền vững. Không ít các doanh nghiệp nhỏ và vừa đã nhìn thấy cơ hội lớn và chuẩn bi cho việc gia nhập chuỗi cung ứng ngành ô tô.
Cộng đồng doanh nghiệp đang chờ đợi một hệ thống chính sách khuyến khích đồng bộ và đột phá, để đầu tư vào xe xanh. Chính sách phải huy động sự tham gia của mọi thành phần kinh tế trong nước; phải thúc đẩy liên kết, hợp tác và chú trọng nâng cao năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp trong nước.