Tính đến tháng 4/2025, Việt Nam đã có hơn 360 doanh nghiệp tham gia sản xuất linh kiện, phụ tùng ô tô, trong đó khoảng 80 doanh nghiệp đạt tiêu chuẩn cung ứng cho các hãng ô tô toàn cầu.
Ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển mới, nơi kỳ vọng về tăng trưởng đi kèm với những thách thức chưa từng có. Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu bị gián đoạn, chi phí đầu vào tăng mạnh và cạnh tranh khốc liệt giữa các nhà sản xuất, các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực chế tạo ô tô đang chịu sức ép lớn để duy trì khả năng sản xuất và nâng cao chất lượng.
Chia sẻ tại tọa đàm “Công nghiệp ô tô Việt Nam trong bối cảnh biến động của thị trường toàn cầu”, ông Phan Đăng Tuất, Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI) chia sẻ: “Nhu cầu về phương tiện giao thông của Việt Nam đang tăng nhanh là một thị trường đầy tiềm năng cho các nhà sản xuất, kinh doanh ô tô, xe máy. Với những chính sách mới đã có hiệu lực, cùng với sự quyết tâm của các doanh nghiệp khi mở rộng nhà máy, dây chuyền lắp ráp, từng bước bắt kịp xu thế toàn cầu, ngành ô tô Việt Nam đã đạt được những kết quả khả quan, hứa hẹn sẽ có những thay đổi đáng chú ý trong năm 2025 đặc biệt là việc tăng tỉ lệ nội địa hoá khi ngày càng nhiều doanh nghiệp đầu tư cho sản xuất xe ô tô trong nước. Những chính sách mới của Chính phủ, xu hướng dòng vốn đầu tư nước ngoài ngày càng rõ rệt, tất cả đang cho chúng ta thấy bức tranh sáng hơn cho công nghiệp ô tô và công nghiệp hỗ trợ ô tô, xe máy tại Việt Nam.
Ông Phạm Văn Quân, Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp nhấn mạnh: “Ngành ô tô, công nghiệp cơ khí không đơn thuần là sản xuất, mà là biểu tượng của sức mạnh công nghệ, trình độ công nghiệp và vị thế quốc gia. Nếu muốn Việt Nam trở thành quốc gia công nghiệp phát triển, nhất định chúng ta phải làm chủ công nghiệp cơ khí – ô tô – công nghệ cao”.
Tuy nhiên, để nắm bắt được cơ hội này, theo bà Trương Thị Chí Bình, Phó Chủ tịch, Tổng thư ký Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI), nhiều đại diện doanh nghiệp phản ánh những khó khăn cốt lõi mà ngành đang đối mặt, bao gồm chi phí nguyên vật liệu leo thang, thiếu hụt lao động có tay nghề và hạn chế trong việc tiếp cận các ưu đãi hỗ trợ công nghiệp chế tạo.
“Trước đây, vấn đề lao động phần lớn bị bỏ ngỏ và giao phó cho cơ chế thị trường. Tuy nhiên, thời gian gần đây, Chính phủ đã bắt đầu có những can thiệp rõ ràng hơn để cải thiện chất lượng nguồn nhân lực trong ngành chế tạo, thông qua các chương trình đào tạo chuyên sâu và yêu cầu đào tạo bắt buộc đối với lực lượng xuất khẩu lao động”, bà Trương Thị Chí Bình nhận định.
Một điểm nghẽn khác là năng lực quản trị sản xuất và hiệu suất sử dụng lao động còn thấp. Không ít doanh nghiệp vẫn đang mắc kẹt trong cách làm truyền thống, dự trữ nguyên liệu và thành phẩm quá mức do lo ngại biến động thị trường, dẫn đến tồn kho lớn và lãng phí nguồn lực.
Theo số liệu từ VASI, chỉ riêng một dự án tư vấn sản xuất kéo (lean manufacturing) đã giúp một doanh nghiệp tiết kiệm hơn 10 tỷ đồng mỗi năm nhờ tối ưu hóa tồn kho. Điều này cho thấy tiềm năng cải thiện hiệu suất trong ngành vẫn còn rất lớn nếu áp dụng đúng các phương pháp khoa học.
Ngoài ra, căng thẳng địa chính trị đang làm gia tăng chi phí logistics và khiến các doanh nghiệp trong nước phải tính toán lại chiến lược nguồn cung, đặc biệt là với những linh kiện nhập khẩu từ các thị trường xa. Trong khi đó, công nghiệp hỗ trợ nội địa dù đã có những chuyển biến tích cực, vẫn chưa đủ mạnh để thay thế các chuỗi cung ứng truyền thống. Tình trạng phụ thuộc vào linh kiện nhập khẩu khiến ngành ô tô Việt Nam dễ tổn thương trước các biến động toàn cầu.
Tuy nhiên, cũng cần nhìn nhận rằng chính trong khủng hoảng, ngành công nghiệp chế tạo Việt Nam nói chung và ô tô nói riêng đang xuất hiện những điểm sáng đáng chú ý. Một trong số đó là sự chủ động ngày càng rõ nét của các doanh nghiệp trong việc tìm kiếm giải pháp công nghệ và đầu tư dài hạn vào năng lực sản xuất.
Nhiều diễn giả cho rằng, công nghiệp hỗ trợ là điều kiện sống còn cho ngành ô tô Việt Nam. Nếu chỉ dừng lại ở lắp ráp, dễ bị bó hẹp và lệ thuộc vào linh kiện nhập khẩu. Do đó, việc đầu tư đồng bộ, từ chính sách ưu tiên, vốn tín dụng tới phát triển công nghệ và đào tạo nhân lực là yếu tố bắt buộc để nâng cao chuỗi giá trị nội địa cũng như củng cố vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Nhà nước cần hỗ trợ rõ ràng như ưu đãi thuế, quỹ đất sạch và đẩy mạnh xúc tiến thương mại để doanh nghiệp vừa và nhỏ tiếp cận công nghệ. Các doanh nghiệp FDI nên chia sẻ công nghệ, kỹ thuật cao nhằm nâng năng lực và tính cạnh tranh của đối tác trong nước.
