Quản trị đô thị trong kỷ nguyên số

Trong bối cảnh tốc độ đô thị hóa diễn ra chóng mặt tại Việt Nam, các áp lực về hạ tầng, dân số và môi trường ngày càng trở nên cấp thiết. Những phương pháp quy hoạch truyền thống, vốn cứng nhắc và thiếu khả năng dự báo, đang dần bộc lộ nhiều điểm bất cập, tạo ra một “khoảng cách” lớn giữa bản vẽ quy hoạch và thực tế phát triển sinh động. Trước thách thức đó, một mô hình mới, “Quy hoạch Đô thị Thông minh”, đang nổi lên như một lời giải cho bài toán quản trị đô thị trong kỷ nguyên số, mở ra một hướng tiếp cận hoàn toàn khác biệt.

Theo phân tích của TS. Hán Minh Cường, Viện trưởng Viện Khoa học Công nghệ Xây dựng AIST, Chủ tịch HĐQT - Công ty CP Tập đoàn SGroup Việt Nam, tại Diễn đàn Phát triển bền vững đô thị Việt Nam 2025 vừa qua, sự chuyển đổi then chốt không nằm ở việc bổ sung công nghệ, mà nằm ở việc chuyển từ “tư duy bản vẽ” sang “tư duy dữ liệu và mô phỏng”. Nếu như quy hoạch truyền thống mang tính áp đặt từ trên xuống, dựa trên các cuộc khảo sát định kỳ và thiếu sự phản hồi, thì quy hoạch thông minh lấy dữ liệu làm trung tâm, có tính tương tác cao và khả năng thích ứng linh hoạt.

Sự khác biệt này được thể hiện rõ qua cách vận hành. Quy hoạch thông minh tích hợp các công nghệ số tiên tiến như Dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT), Mô hình 3D và Digital Twin (Song sinh kỹ thuật số) để tạo ra một bản sao ảo của đô thị. Công cụ này cho phép các nhà quản lý mô phỏng, phân tích các kịch bản phát triển, từ dự báo lưu lượng giao thông đến đánh giá tác động môi trường một cách trực quan và chính xác. Thành phố Helsinki (Phần Lan) là một minh chứng điển hình khi sử dụng mô hình 3D+ để thử nghiệm các phương án quy hoạch trước khi triển khai trong thực tế, giúp tiết kiệm chi phí và tối ưu hóa hiệu quả.

Một trụ cột quan trọng khác là sự tham gia của cộng đồng. TS. Cường nhấn mạnh, quy hoạch thông minh phá bỏ rào cản một chiều, thay vào đó là các nền tảng số mở để người dân trực tiếp đóng góp ý kiến. Barcelona (Tây Ban Nha) đã tiên phong với nền tảng “Decidim”, biến người dân thành một phần không thể thiếu trong quá trình đề xuất và giám sát các dự án. Cách làm này không chỉ nâng cao tính minh bạch, cải thiện sự đồng thuận xã hội, mà còn gắn kết mối quan hệ ba bên: chính quyền - người dân - doanh nghiệp.

Tại Việt Nam, hành lang pháp lý cho phát triển đô thị thông minh đang dần được hoàn thiện. Từ Quyết định 950/QĐ-TTg (2018) đến Nghị định 269/2023/NĐ-CP và các hướng dẫn gần đây của Bộ Xây dựng, tất cả đều xác định quy hoạch thông minh là nền tảng kỹ thuật và pháp lý chủ đạo. Các văn bản này bắt buộc lồng ghép nội dung thông minh vào đồ án quy hoạch, hướng tới một hệ sinh thái đô thị bền vững, bao trùm và linh hoạt.

Để hiện thực hóa mô hình này, TS. Hán Minh Cường đề xuất một lộ trình với các bước cụ thể. Đầu tiên là xác định tầm nhìn và mục tiêu thông minh, có thể đo lường được. Tiếp theo là tích hợp hạ tầng kỹ thuật số (như cảm biến IoT, cáp quang, trạm sạc điện) ngay từ khâu quy hoạch không gian, xây dựng “nền móng số” song song với hạ tầng vật lý. Bước then chốt là thiết lập một nền tảng dữ liệu đô thị thống nhất, kết nối liên thông thông tin về đất đai, dân cư và hạ tầng, từ đó tạo ra “xương sống” cho toàn bộ hệ thống quản trị.

Khi quy hoạch thông minh trở thành trung tâm, mô hình quản trị đô thị cũng được chuyển mình. Thay vì vận hành rời rạc, thành phố có thể quản lý tích hợp trên một nền tảng duy nhất, cho phép ra quyết định nhanh chóng, chính xác dựa trên dữ liệu thời gian thực. Điều này thúc đẩy một nền quản trị minh bạch, hiệu quả và lấy con người làm trung tâm.

Nhìn chung, cuộc cách mạng về quy hoạch đô thị thông minh không đơn thuần là việc ứng dụng công nghệ. Như thông điệp của TS. Hán Minh Cường, đó là một sự thay đổi tư duy căn bản: “Quy hoạch đô thị thông minh không chỉ vẽ nên đô thị của tương lai, mà còn định hình cách chúng ta quản trị đô thị hôm nay”.