Vụ án tại Cục An toàn thực phẩm phơi bày kẽ hở quản lý. Bộ Công an đã kiến nghị sửa thể chế để chặn nguy cơ tiêu cực tái diễn.
Vụ án đưa, nhận hối lộ xảy ra tại Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) thời gian qua không chỉ là một đại án tham nhũng nghiêm trọng, mà còn đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc rà soát, hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nước trong lĩnh vực an toàn thực phẩm. Từ kết quả điều tra, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an đã đưa ra hàng loạt kiến nghị nhằm khắc phục những kẽ hở thể chế, ngăn chặn nguy cơ tái diễn sai phạm tương tự.
Vụ án được Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an làm rõ liên quan đến hành vi đưa, nhận hối lộ trong quá trình thẩm định, hậu kiểm và cấp giấy phép cho các cơ sở sản xuất thực phẩm bảo vệ sức khỏe. Kết luận điều tra cho thấy, trong giai đoạn 2020 - 2024, một số cán bộ, lãnh đạo thuộc Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) đã nhận tiền của doanh nghiệp trong quá trình thẩm định, hậu kiểm và cấp giấy chứng nhận GMP. Các hành vi này đã bị khởi tố, điều tra theo quy định pháp luật.
Qua điều tra, cơ quan chức năng xác định có yếu tố can thiệp vào quy trình xử lý hồ sơ, tạo dư địa cho hành vi nhận tiền phát sinh, góp phần làm len lỏi tiêu cực vào hoạt động quản lý nhà nước trong lĩnh vực an toàn thực phẩm. Vụ án được đánh giá có tính chất nghiêm trọng, kéo dài nhiều năm, liên quan đến nhiều bị can, trong đó có cả lãnh đạo cấp cục.
Từ thực tiễn điều tra, Bộ Công an cho rằng bên cạnh trách nhiệm cá nhân, các quy định pháp luật và quy trình quản lý hiện hành còn tồn tại nhiều bất cập, tạo điều kiện để hành vi tiêu cực nảy sinh. Trên cơ sở đó, cơ quan điều tra đã kiến nghị Chính phủ và các bộ, ngành liên quan khẩn trương rà soát, sửa đổi các quy định pháp luật có liên quan.
Theo Bộ Công an, một trong những nguyên nhân đáng chú ý là các quy định tại Nghị định số 15/2018/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Luật An toàn thực phẩm còn mang tính định tính, thiếu tiêu chí cụ thể, rõ ràng. Điều này khiến việc thẩm định hồ sơ, cấp phép phụ thuộc nhiều vào nhận định chủ quan của cán bộ có thẩm quyền, làm phát sinh cơ chế “xin – cho”.
Bên cạnh đó, quy trình tiếp nhận, thẩm định hồ sơ công bố sản phẩm, cấp giấy chứng nhận GMP và xác nhận nội dung quảng cáo hiện nay còn nhiều khâu trung gian, thời gian xử lý kéo dài, trong khi trách nhiệm cá nhân chưa được phân định rạch ròi. Thẩm quyền ở một số bước lại tập trung vào một số cá nhân, làm gia tăng nguy cơ lạm dụng quyền hạn.
Từ những bất cập nêu trên, Bộ Công an đã kiến nghị rà soát, sửa đổi các điều khoản của Nghị định 15 theo hướng cụ thể hóa, định lượng hóa tiêu chí thẩm định, quy định rõ các trường hợp bắt buộc từ chối hồ sơ, tránh tình trạng yêu cầu doanh nghiệp bổ sung hồ sơ nhiều lần mà không có căn cứ pháp lý rõ ràng.
Một kiến nghị quan trọng khác là đẩy mạnh số hóa toàn bộ quy trình xử lý hồ sơ, áp dụng hệ thống quản lý điện tử bắt buộc, ghi nhận đầy đủ thời gian xử lý, nội dung yêu cầu bổ sung, lý do giải quyết hồ sơ và cá nhân chịu trách nhiệm ở từng khâu. Theo Bộ Công an, đây là giải pháp then chốt nhằm kiểm soát quyền lực, hạn chế tiếp xúc trực tiếp giữa cán bộ và tổ chức, cá nhân có nhu cầu giải quyết thủ tục hành chính.
Bộ Công an cũng kiến nghị phân định rõ trách nhiệm của từng cá nhân trong đoàn thẩm định, hậu kiểm, đồng thời bổ sung chế tài xử lý nghiêm đối với hành vi cố tình kéo dài thời gian giải quyết hồ sơ, gây khó khăn cho doanh nghiệp trái quy định. Đối với các hồ sơ đã được giải quyết trái pháp luật do có hành vi đưa, nhận hối lộ, cần xem xét thu hồi, hủy bỏ kết quả thẩm định, cấp phép.
Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp xung quanh nội dung này, Luật sư Tạ Anh Tuấn – Giám đốc Công ty Luật TNHH Tạ Anh Tuấn cho rằng các kiến nghị của Bộ Công an là cần thiết và đúng hướng, bởi nếu chỉ xử lý hình sự một số cá nhân mà không khắc phục các kẽ hở thể chế thì nguy cơ tái diễn sai phạm vẫn còn hiện hữu. Theo Luật sư Tạ Anh Tuấn, nhiều vụ án tham nhũng trong lĩnh vực quản lý chuyên ngành thời gian qua đều có điểm chung là quy định pháp luật chưa đủ rõ ràng, quy trình phức tạp nhưng trách nhiệm cá nhân lại mờ nhạt.
Trong lĩnh vực an toàn thực phẩm, nếu tiêu chí thẩm định không được lượng hóa, không có ranh giới rõ ràng giữa đạt và không đạt, thì quyền đánh giá rất dễ bị lạm dụng. Khi đó, tiêu cực không chỉ là vấn đề đạo đức cá nhân mà còn là hệ quả của một cơ chế thiếu minh bạch.
Luật sư Tạ Anh Tuấn cũng đánh giá cao kiến nghị minh bạch hóa và số hóa quy trình xử lý hồ sơ. Theo ông, khi toàn bộ quá trình được ghi nhận trên hệ thống điện tử, thời hạn xử lý và lý do yêu cầu bổ sung được công khai, thì không gian cho hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực sẽ bị thu hẹp đáng kể. Đồng thời, việc gắn trách nhiệm cụ thể với từng cán bộ thụ lý cũng tạo cơ sở quan trọng để xử lý kỷ luật hoặc truy cứu trách nhiệm khi có sai phạm.
Theo Luật sư Tạ Anh Tuấn, các kiến nghị của Bộ Công an cần sớm được tiếp thu và thể chế hóa thành các quy định cụ thể, tránh tình trạng “kiến nghị rồi để đó”. Bởi nếu cơ chế quản lý không thay đổi, trong khi nhu cầu công bố sản phẩm, cấp phép trong lĩnh vực an toàn thực phẩm vẫn rất lớn, thì nguy cơ phát sinh tiêu cực tương tự là điều khó tránh khỏi.
“Vụ án tại Cục An toàn thực phẩm vì vậy không chỉ là hồi chuông cảnh báo về tham nhũng trong lĩnh vực quản lý chuyên ngành, mà còn đặt ra yêu cầu cấp thiết về hoàn thiện thể chế, siết chặt kỷ luật, kỷ cương hành chính, đúng với tinh thần phòng, chống tham nhũng và cải cách thủ tục hành chính trong giai đoạn hiện nay”, Luật sư Tuấn nói.
