Dự thảo Luật An toàn thực phẩm: Chặn kiểm tra trùng lặp, siết rủi ro thực chất

Hội Lương thực – Thực phẩm TPHCM (FFA) vừa gửi góp ý tới Bộ Y tế về dự thảo Luật An toàn thực phẩm sửa đổi, thẳng thắn chỉ ra một thực trạng kéo dài, đó là cùng một nội dung nhưng nhiều đoàn kiểm tra nối đuôi nhau, đôi khi chỉ cách nhau vài tuần, gây tốn kém nguồn lực và thời gian của doanh nghiệp.

Theo FFA, mô hình kiểm tra hành chính định kỳ dựa chủ yếu vào hồ sơ giấy tờ đã bộc lộ hạn chế. Nhiều doanh nghiệp tuân thủ tốt vẫn bị kiểm tra dày đặc như những cơ sở từng vi phạm, khiến chính sách trở nên “cào bằng” và làm nản lòng những đơn vị nghiêm túc.

Từ thực tế này, FFA kiến nghị nguyên tắc “không kiểm tra doanh nghiệp cùng nội dung trong vòng 6 tháng” được đưa vào dự thảo luật, kèm theo thay đổi căn bản phương thức giám sát, từ kiểm tra hành chính sang quản lý dựa trên rủi ro. Theo đó, nguồn lực thanh tra tập trung vào nhóm sản phẩm, nhóm doanh nghiệp có nguy cơ cao; phần còn lại ưu tiên hậu kiểm thị trường và đánh giá định kỳ năng lực tuân thủ.

Chia sẻ với Diễn đàn Doanh nghiệp xung quanh ý kiến này, ông Nguyễn Duy Phương – Chủ tịch Headway Vina cho biết, trong ngành chế biến thực phẩm, việc tiếp đoàn kiểm tra là bình thường, nhưng điều bất hợp lý là cùng một nội dung có thể bị kiểm tra lặp lại tới nhiều lần chỉ trong vài tháng.

“Có đợt, trong 8 tháng chúng tôi tiếp ba đoàn, đều xoay quanh hồ sơ công bố chất lượng sản phẩm. Mỗi lần tiếp đoàn là cả bộ phận pháp chế, kỹ thuật phải tạm gác công việc để chuẩn bị hồ sơ, giải trình. Điều này ảnh hưởng trực tiếp tới sản xuất và kế hoạch kinh doanh”, ông Phương nói.

Ông nhấn mạnh, nếu áp dụng quản lý rủi ro, những doanh nghiệp tuân thủ tốt như Headway Vina sẽ được ưu tiên giảm tần suất kiểm tra hành chính, từ đó có thêm thời gian và nguồn lực để đầu tư cho công nghệ, cải tiến chất lượng, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.

“Không ai phản đối thanh tra, giám sát, miễn là làm đúng trọng tâm, đúng đối tượng. Giảm kiểm tra trùng lặp không chỉ giúp doanh nghiệp nhẹ gánh thủ tục, mà còn khiến các cuộc kiểm tra thực sự có giá trị”, ông Phương khẳng định.

Chia sẻ từ góc nhìn pháp lý, luật sư Lê Thị Nhung – Giám đốc Công ty Luật L&A Legal Experts đánh giá, nguyên tắc “không kiểm tra cùng nội dung trong 6 tháng” là bước tiến phù hợp xu hướng quốc tế, giúp bảo vệ quyền kinh doanh hợp pháp và nâng hiệu quả giám sát. Tuy nhiên, nếu không làm rõ khái niệm và cơ chế, chính sách sẽ khó bền vững.

“Phải định nghĩa rõ thế nào là “cùng nội dung”. Nếu không, chỉ cần đổi tên chuyên đề hoặc thêm bớt vài tiêu chí là đã có thể lách để kiểm tra sớm hơn”, bà Nhung phân tích.

Theo bà, luật cần quy định ngưỡng rủi ro và các trường hợp ngoại lệ cho phép kiểm tra sớm hơn 6 tháng, ví dụ khi có bằng chứng rõ ràng về vi phạm hoặc nguy cơ ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe cộng đồng. Đây là cơ chế hậu kiểm linh hoạt, nhưng cần quy định chặt để tránh bị lạm dụng.

Bà cũng đề xuất mở rộng trách nhiệm liên đới, ngoài doanh nghiệp sản xuất – kinh doanh, các đơn vị kiểm nghiệm và cơ quan quản lý cũng phải chịu trách nhiệm nếu để lọt sản phẩm mất an toàn ra thị trường.

“Khi mỗi mắt xích đều chịu trách nhiệm, việc “làm đẹp” kết quả kiểm nghiệm hay buông lỏng giám sát sẽ khó xảy ra. Đây là yếu tố bắt buộc nếu muốn quản lý rủi ro hiệu quả”, bà Nhung nhấn mạnh.

Một số chuyên gia pháp lý cũng khẳng định với Diễn đàn Doanh nghiệp rằng, việc chấm dứt kiểm tra trùng lặp và chuyển sang quản lý rủi ro không chỉ là một điều khoản mới trong luật, mà là một cách tiếp cận mới về quản lý an toàn thực phẩm. Thay vì dàn trải nguồn lực để kiểm tra tất cả theo lịch định kỳ, tập trung giám sát nhóm nguy cơ cao và tăng cường hậu kiểm thực chất.

Đây cũng là hướng đi mà nhiều quốc gia áp dụng thành công, vừa giảm gánh nặng cho doanh nghiệp tuân thủ, vừa nâng hiệu quả bảo vệ người tiêu dùng.

Khi tiêu chí rủi ro minh bạch, cơ chế hậu kiểm đủ mạnh và trách nhiệm liên đới được thực thi nghiêm túc, mỗi cuộc kiểm tra sẽ thực sự là một “bộ lọc an toàn” thay vì một thủ tục hình thức, và doanh nghiệp sẽ cảm nhận rõ sự đồng hành thay vì bị làm khó.