Startup giao hàng nhanh: 'Ngày vui ngắn chẳng tày gang'

>> Giao hàng tiết kiệm có kế hoạch IPO với định giá 1 tỷ USD

Hai năm đại dịch Covid-19 bùng phát và làm đảo lộn cuộc sống của người dân thế giới đã thúc đẩy sự ra đời của hàng loạt startup giao hàng nhanh với tham vọng thống lĩnh thị trường. Tuy nhiên, nhiều trong số startup giao hàng nhanh từng tham vọng chiếm lĩnh thị trường giờ đang phải vật lộn để bám trụ, khi bức tranh kinh tế trở nên ảm đạm, khiến những 'ngày vui tăng trưởng ngắn chẳng tày gang'.

Đầu tháng 3 qua, sau khi 2 startup giao hàng nhanh là Fridge No More và Buyk ngừng dịch vụ tại thành phố New York chỉ trong 1 tuần, một công ty tự xưng tiên phong trong lĩnh vực này đã xuất hiện để nắm cơ hội thu hút sự chú ý của truyền thông.

Theo CNN, Getir - một startup Thổ Nhĩ Kỳ được thành lập năm 2015 và mở rộng hoạt động sang Mỹ vào tháng 11 năm ngoái, khẳng định đang "củng cố vị thế" ngay cả khi đối mặt với một thị trường đầy biến động. Startup này gần đây huy động được 768 triệu USD, nâng mức định giá của công ty lên 11,8 tỷ USD.

Nhưng, chỉ 2 tháng sau, Getir đã cắt 14% lực lượng lao động trên toàn cầu - khoảng 4.500 nhân viên, để kiểm soát chi phí. Theo bản ghi nhớ mà Bloomberg có được, lý do cắt nhân sự là "lạm phát tăng và triển vọng kinh tế vĩ mô xấu đi".

Ngoài Getir, Zapp - startup giao hàng tạp hóa nhanh tại Anh cũng cắt 10% nhân viên. Gorillas Technologies GmbH - startup giao hàng tạp hóa nhanh khác cũng thông báo cắt giảm 50% nhân viên văn phòng toàn cầu. Và, chính sự thay đổi đột ngột này đã cho thấy sự bất ổn tiềm tàng của ngành giao hàng nhanh.

Được thúc đẩy bởi hàng tỷ USD vốn đầu tư mạo hiểm và nhu cầu tăng vọt trong thời dịch, một danh sách dài startup với cam kết giao đủ mọi mặt hàng, từ kem, giấy vệ sinh, rượu cho đến thậm chí một quả táo, chỉ trong 10-15 phút đã xuất hiện. Các startup này cũng nhanh chóng mở văn phòng và trung tâm hoàn thiện ở khắp nơi và tuyển dụng nhân viên giao hàng một cách ồ ạt.

Thế nhưng, những "ngày vui ngắn chẳng tày gang". Lạm phát tăng phi mã, lãi suất lên cao cùng nỗi lo kinh tế suy thoái lẫn chiến sự Nga-Ukraine đã buộc phần lớn doanh nghiệp nói chung và startup công nghệ nói riêng bắt đầu cắt giảm chi phí hoạt động. Và, có lẽ không lĩnh vực công nghệ nào chịu ảnh hưởng nhanh hơn dịch vụ giao hàng trên ứng dụng.

Sự trỗi dậy và vấp ngã của startup giao hàng nhanh

Khi Gopuff được thành lập năm 2013, Uber và nền kinh tế gig (là môi trường trong đó các công việc tạm thời là phổ biến, doanh nghiệp sẽ thỏa thuận với người lao động tự do về một sự cam kết ngắn hạn giữa đôi bên) mới ra đời vài năm. Đây được xem là startup đầu tiên tận dụng cửa hàng của mình để giao hàng nhanh. Mục tiêu ban đầu của Gopuff là cung cấp dịch vụ giao hàng và sau đó là đồ ăn cho sinh viên.

Chưa đầy 10 năm sau, startup được định giá 15 tỷ USD và được cho là đã phát hành 1 lô trái phiếu chuyển đổi với mức giới hạn định giá 40 tỷ USD. Startup cũng mở rộng hoạt động tại hơn 1.200 thành phố và thu hút sự chú ý của Uber dưới hình thức hợp tác.

Đến tháng 3/2022, Gopuff có 15.000 nhân viên và 450 trung tâm ở khắp nơi để cung cấp mọi thứ từ thực phẩm, rượu đến thuốc gần như lập tức. Song, trong một bản ghi nhớ gửi đến nhà đầu tư vào tháng 7, Gopuff đã cho biết về một số thay đổi, gồm cả đợt sa thải thứ 2 trong vài tháng và đóng cửa 76 trung tâm hoàn thiện đơn hàng để có lợi nhuận trong 2 năm tới. Startup nói đang chuẩn bị mọi thứ cho "một đợt suy thoái kinh tế vĩ mô có thể diễn ra".

Dù vậy, ngay cả khi đã cắt nhân sự và tiến hành một số thay đổi, sự nghi ngờ về khả năng tồn tại lâu dài của các dịch vụ chính vẫn bủa vây Gopuff, nhất là trong bối cảnh kinh tế hiện nay. Brittain Ladd - nhà tư vấn chuỗi cung ứng và từng làm việc trong lĩnh vực chiến lược tại Amazon, cho rằng tiền đề của giao hàng nhanh là một "chiêu trò quảng cáo".

"Nó thu hút mọi người, tạo ra rất nhiều lời bàn tán sôi nổi và trở thành một thứ gì đó khác thường. Mục đích là khiến người tiêu dùng tự hỏi, 'Tại sao tôi có thể mua hàng tạp hóa trong 15 phút, nhưng không thể mua mỹ phẩm, giày dép, quần áo và thứ tương tự trong 15 phút? Và, chính điều này được kỳ vọng sẽ mở ra giai đoạn tăng trưởng tiếp theo", Ladd nói.

Chỉ có điều, thứ ập đến với các startup giao hàng nhanh không phải giai đoạn tăng trưởng tiếp theo, mà là bức tranh kinh tế ảm đạm cùng nỗi lo suy thoái. "Năm ngoái, dòng vốn giá rẻ được bơm ồ ạt vào thị trường, cho phép các công ty tăng trưởng bằng mọi giá", Jessica Huang Pouleur tại quỹ đầu tư mạo hiểm Openspace, bình luận về làn sóng cắt giảm nhân sự của công ty công nghệ.

"Khi đó, các công ty đã đẩy mạnh tuyển dụng. Nhưng triển vọng kinh tế xấu đi buộc họ phải cắt giảm nhân sự. Và xu hướng này có thể kéo dài trong vài tháng tới", vị chuyên gia nhận định.

Làn sóng 'thắt lưng buộc bụng' chỉ mới bắt đầu

Alex Frederick - một nhà phân tích cấp cao tập trung vào công nghệ mới nổi tại PitchBook, một công ty phân tích dữ liệu, cho biết: "Đây là mô hình mà chúng tôi đã chứng kiến với Uber cách đây 10 năm: Ưu tiên tăng trưởng hơn lợi nhuận bằng mọi giá để có thể nhanh chóng nắm bắt lợi thế của người đi đầu. Mô hình này đòi hỏi mức độ 'đốt tiền' lớn, đầu tư vốn nhiều để liên tục mở rộng sang thị trường mới, thu hút khách hàng và giữ chân họ".

Theo Frederick, giới đầu tư giờ có thể đã không còn mặn mà với mô hình này nữa.

Năm nay, Fridge No More và Buyk đã ngừng hoạt động hoàn toàn. Giữa tháng 6/2022, Jokr - một startup giao hàng siêu nhanh ở New York, thông báo sẽ đóng cửa hoạt động ở Mỹ để tập trung vào Mỹ Latin. Trong vòng gọi vốn gần nhất vào tháng 12 năm ngoái, startup được định giá 1,2 tỷ USD. Jokr cho biết vẫn còn tiền để hoạt động thêm 2 năm và kỳ vọng sẽ đạt điểm hòa vốn trong 18 tháng tới.

Trong khi đó, các startup giao hàng nhanh khác như Gopuff, Gorillas và Getir đều đã có ít nhất một đợt sa thải. Theo ước tính của CNN, tổng cộng ít nhất 8.250 nhân sự ngành giao hàng nhanh đã mất việc. Nhiều trong số đó đã làm nhân viên tuyến đầu trong suốt thời đại dịch.

Đặc biệt, một trong số hàng nghìn nhân viên bị Getir sa thải nói với CNN rằng anh cảm thấy an toàn vì Getir chưa bao giờ sa thải nhân viên trong lịch sử 7 năm hoạt động. Dù thừa nhận việc sa thải và tái cơ cấu là chuyện bình thường với các doanh nghiệp, nhưng anh vẫn luôn tin Getir là ngoại lệ.

Theo Nazim Salur - CEO Getir, startup thông qua việc sa thải "vì điều kiện thị trường xấu đi". "Việc sa thải là điều chúng tôi cố gắng không làm trừ khi nó thực sự cần thiết. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử Getir trải qua đợt cắt giảm nhân sự lớn như vậy", Salur nói.

Triển vọng kinh tế xấu đi buộc họ phải cắt giảm nhân sự. Và xu hướng này có thể kéo dài trong vài tháng tới
Triển vọng kinh tế xấu đi buộc doanh nghiệp nói chung và startup công nghệ nói riêng phải cắt giảm nhân sự. Và xu hướng này có thể kéo dài trong vài tháng tới.

Giống Getir, các startup giao hàng nhanh vẫn còn trụ được tới giờ phần lớn đều trải qua các đợt cắt nhân sự để vượt qua giai đoạn khó khăn. "Lãi suất đi lên sẽ làm tăng chi phí kinh doanh, chi phí vốn và kỳ vọng lợi nhuận của nhà đầu tư", Jefrey Joe tại quỹ đầu tư mạo hiểm Alpha JWC nói, nhận định lãi suất tăng cao là vấn đề lớn với ngành công nghệ. Đồng thời, lãi suất tăng cao cũng làm giảm tỷ suất lợi nhuận của các startup công nghệ.

"Các đợt sa thải sẽ còn diễn ra nữa không? Công bằng mà nói, tôi cho rằng có", Joe nói thêm.

Trong khi đó, James Tan tại quỹ đầu tư mạo hiểm Quest Ventures bày tỏ bản thân không ngạc nhiên trước việc các công ty bắt đầu sa thải nhân viên khi chi phí đi vay tăng lên và triển vọng kinh tế trở nên mờ mịt. Theo Tan, các startup cũng chưa muốn huy động vốn vào thời điểm này, do có thể bị định giá thấp hơn so với các vòng gọi vốn trước đó.

"Họ sẽ tìm cách cắt giảm chi phí để vượt qua đợt suy yếu hiện tại, thay vì tiếp tục gọi vốn", ông bình luận.