Tái định cư cho “người yếu thế”: Cần chính sách hợp tình, hợp lý

Góp ý cho Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội quy định một số cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong tổ chức thi hành Luật Đất đai (Dự thảo Nghị quyết) và để làm rõ hơn lý do đề xuất tính tiền sử dụng đất đối với “đất ở tái định cư” phù hợp với người tái định cư, Hiệp hội Bất động sản TP HCM (HoREA) bổ sung thêm lý do đề xuất sửa đổi khoản 6 Điều 3 Dự thảo Nghị quyết về Giá đất tái định cư quy định tại khoản 3 Điều 111 Luật Đất đai được tính bằng 20% giá đất trong bảng giá đất nhân (x) hệ số điều chỉnh giá đất nhân (x) diện tích đất ở.

Nêu lý do đề xuất bổ sung, HoREA cho biết, thông qua thực tiễn thực hiện Chương trình di dời nhà trên và ven kênh rạch tại TP HCM (cũ) trong hơn 30 năm qua và tái định cư cho hàng ngàn hộ dân bị giải tỏa nhà cửa với kết quả trong giai đoạn 1993 - 2020 đã di dời được hơn 44.000 căn nhà, trong đó điển hình là Dự án di dời nhà trên và ven kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè đã “đổi đời” cho hơn 7.000 hộ dân và đã làm thay đổi hẳn diện mạo đô thị, cảnh quan, tiêu, thoát nước trên một khu vực nội thành rộng lớn lên đến 33,2 km2 của TP HCM.

Tuy nhiên, kể từ năm 2006 trở đi, kết quả thực hiện giảm dần như giai đoạn 1993 - 2000 đạt được 9.266 căn; 2001 - 2005 đạt kết quả cao nhất lên đến 15.548 căn; đến giai đoạn 2006 - 2010 giảm xuống 7.542 căn; 2011 - 2015 giảm còn 3.350 căn; 2016 - 2020 chỉ có 2.479 căn và trong giai đoạn 2021 - 2025 đặt mục tiêu di dời 6.500 căn nhưng đến tháng 07/2025 mới chỉ di dời được 2.984 căn và cả năm 2025 dự kiến cũng chỉ di dời được 5.548 căn đạt khoảng 85,35% kế hoạch.

Cũng theo HoREA, hiện nay TP HCM (cũ) vẫn còn hơn 39.600 căn nhà trên và ven 398 tuyến sông, kênh, rạch lớn nhỏ với 65.000 hộ gia đình, tập trung tại các quận 4, 7, 8, Bình Thạnh, Gò Vấp, Bình Tân và TP Thủ Đức (cũ), đa số là nhà lụp xụp được dựng tạm bằng gỗ, tôn, fibro xi măng, diện tích phổ biến từ 20 - 30 m2, thiếu thốn các điều kiện sống, tiện ích tối thiểu và do phần lớn xây dựng lấn chiếm kênh rạch không đủ điều kiện nhận bồi thường về đất ở nên chỉ được bồi thường phần chi phí xây dựng công trình.

Do đó, số tiền được bồi thường rất thấp và khi được hỗ trợ, tái định cư, thường chỉ được bố trí “suất tái định cư tối thiểu” là căn hộ chung cư tái định cư. Nhưng cũng có những trường hợp được bố trí đất ở tái định cư, hoặc nền nhà tái định cư với suất đất ở tái định cư tối thiểu thì việc nộp tiền sử dụng đất để được cấp sổ đỏ cần có chính sách, tính toán hợp tình, hợp lý đối với người tái định cư là người yếu thế.

Tuy nhiên, theo HoREA, có ý kiến cho rằng người tái định cư đã được bồi thường theo “bảng giá đất, hệ số sử dụng đất” thì khi nộp tiền sử dụng đất để cấp sổ hồng cho đất ở tái định cư cũng phải tính theo “bảng giá đất, hệ số sử dụng đất”. Với đề xuất này, số tiền mà người tái định cư phải nộp dù chỉ một vài trăm triệu đồng, nhưng đối với người tái định cư thì đó là số tiền quá lớn. Nên ý kiến đề xuất áp dụng “giá đất tái định cư được tính theo giá đất trong bảng giá đất và hệ số điều chỉnh giá đất” là không phù hợp với đa số người tái định cư chỉ có “suất đất ở tái định cư” hoặc “suất đất ở tái định cư tối thiểu”.

Bên cạnh đó, HoREA cho rằng, cần đảm bảo sự đồng bộ về chính sách khi so sánh với đề xuất hiện nay của Bộ Tài chính về tính tiền sử dụng đất đối với hộ gia đình, cá nhân đang có đất nông nghiệp chuyển mục đích thành đất ở chỉ phải nộp 30% giá đất của bảng giá đất nhân (x) hệ số điều chỉnh giá đất đối với đất ở trong hạn mức đất ở và 50% đối với đất ở vượt hạn mức đất ở.

Về vấn đề này, Hiệp hội đã đề xuất tính tiền sử dụng đất đối với hộ gia đình, cá nhân đang có đất nông nghiệp chuyển mục đích thành đất ở chỉ phải nộp 20% giá đất của bảng giá đất nhân (x) hệ số điều chỉnh giá đất đối với đất ở trong hạn mức đất ở và 30% đối với đất ở vượt hạn mức đất ở cho hợp tình, hợp lý hơn.

“Hiệp hội nhận thấy, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta là phải tạo điều kiện cho người dân sống tại nơi tái định cư phải có cuộc sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ, trong đó có trường hợp tái định cư các hộ gia đình sống trên và ven kênh rạch thường có cuộc sống rất khó khăn, bị giải tỏa nhà cửa mà nếu phải đóng hàng trăm triệu đồng để có sổ đỏ tại nơi ở mới thì quá cao và quá sức với người tái định cư”, Chủ tịch HoREA Lê Hoàng Châu lý giải.

Đồng thời, ông Châu cho rằng, rất cần có chính sách hài hòa, nhân văn đối với những “người yếu thế” trong xã hội khi những người này phải di dời đến nơi ở mới, để góp phần đẩy nhanh công tác bồi thường giải phóng mặt bằng tại nhiều dự án Nhà nước thu hồi đất vì lợi ích quốc gia, công cộng và thực hiện mục tiêu di dời 20.000 căn nhà trên và ven kênh, rạch trong giai đoạn 2026 - 2030 theo Nghị quyết Đại hội Đảng bộ TP HCM lần thứ I.