Tăng cường hậu kiểm chặt chẽ thực phẩm chức năng

Theo số liệu thống kê của Bộ Y tế, từ năm 2021 đến nay, thị trường thực phẩm có hơn 84.000 thực phẩm thông thường; 54.549 sản phẩm thực phẩm chức năng (29.779 thực phẩm bảo vệ sức khỏe, 350 thực phẩm dinh dưỡng y học, 1287 thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt; 23.133 thực phẩm bổ sung), trong đó đến 80,4% là sản phẩm sản xuất trong nước của 201 cơ sở sản xuất.

Thực tế hiện nay, thực phẩm chức năng ngày càng trở thành thị trường tiềm năng, thu hút nhiều doanh nghiệp tham gia. Tuy nhiên, đi cùng với lợi nhuận khổng lồ là vô số chiêu trò quảng cáo tinh vi. Từ mạng xã hội đến các sàn thương mại điện tử, người tiêu dùng dễ dàng bị cuốn vào vòng xoáy của những lời mời gọi đầy hứa hẹn. Giữa làn sóng chăm sóc sức khỏe bùng nổ, không ít người vô tình trở thành nạn nhân của những sản phẩm kém chất lượng, quảng cáo thổi phồng nhưng thiếu căn cứ khoa học.

PGS, TS Trần Đáng, Chủ tịch Hiệp hội thực phẩm chức năng Việt Nam chỉ ra 4 vi phạm đạo đức quảng cáo trong thực phẩm chức năng thường thấy hiện nay là quảng cáo sai sự thật, lừa gạt, giả mạo; quảng cáo phóng đại, thổi phồng sản phẩm; quảng cáo mơ hồ gây hiểu nhầm; quảng cáo nhắm vào các đối tượng nhạy cảm (người bệnh ung thư, hiểm nghèo).

"Hiện có đến 80% quảng cáo trong lĩnh vực phòng và hỗ trợ điều trị bệnh trên internet, mạng xã hội, sàn thương mại điện tử thực chất là thực phẩm chức năng được "trá hình". Nhiều đối tượng lợi dụng hình ảnh bác sĩ, nghệ sĩ, thậm chí cả bệnh viện tuyến Trung ương để quảng cáo lừa đảo. Không ít người bệnh vì tin vào những lời quảng cáo này mà mất tiền, mang thêm bệnh. Thực trạng này không chỉ khiến người tiêu dùng chịu thiệt mà còn làm mất uy tín ngành thực phẩm chức năng, khiến doanh nghiệp chân chính bị đánh đồng với các đơn vị kinh doanh gian dối", PGS, TS Trần Đáng nhấn mạnh.

Chuyên gia này chỉ ra, vụ việc kẹo rau Kera mới đây là một ví dụ điển hình về lỗ hổng quản lý. Kết quả kiểm định cho thấy, sản phẩm chỉ chứa 0,51g chất xơ/100g, tương đương 1/6 quả chuối, dấy lên nghi vấn về quảng cáo. Đáng nói, chế tài xử phạt chưa đủ nghiêm khắc, trong khi nhiều quy định pháp luật đã lỗi thời so với thực tế.

"Hiện vẫn thiếu các quy chế cụ thể cho người quảng cáo, đơn vị kinh doanh và nền tảng phát hành quảng cáo. Đồng thời, hệ thống quản lý, thanh tra chưa hoàn thiện, chế tài xử lý chưa đủ sức răn đe", ông Đáng nhận định.

Trước thực trạng nêu trên, TS Nguyễn Hùng Long, Phó Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế cho biết, Chính phủ đang đẩy mạnh chính sách trao quyền tự chủ cho doanh nghiệp. Cụ thể, thay vì kiểm tra trước khi cấp phép (tiền kiểm), doanh nghiệp sẽ tự công bố sản phẩm và chịu trách nhiệm về chất lượng. Tuy nhiên, để đảm bảo sự minh bạch và an toàn, cơ quan nhà nước sẽ tăng cường kiểm tra sau khi sản phẩm đã ra thị trường (hậu kiểm) nhằm xác minh tính hợp lệ của những công bố đó.

Trong bối cảnh số lượng sản phẩm ngày càng gia tăng, ông Long nhấn mạnh việc hậu kiểm cần được thực hiện có trọng tâm, đặc biệt là tập trung vào những mặt hàng tiềm ẩn nguy cơ cao đối với sức khỏe người tiêu dùng.

"Chúng tôi chỉ đạo các địa phương rà soát trước khi thanh tra, ưu tiên kiểm tra những nhóm sản phẩm có nguy cơ cao ảnh hưởng đến sức khỏe. Với những địa phương có số lượng công bố ít, có thể hậu kiểm toàn bộ, còn các thành phố lớn như Hà Nội và TP Hồ Chí Minh thì cần lọc ra sản phẩm có nguy cơ để kiểm tra trước", Phó Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm cho hay.

Bên cạnh đó, Bộ Y tế cũng đang xem xét sửa đổi Nghị định 15/2018/NĐ-CP về An toàn thực phẩm, nâng cao trách nhiệm của doanh nghiệp trong kiểm soát chất lượng sản phẩm ngay từ khâu công bố. Các doanh nghiệp vi phạm sẽ bị đưa vào "danh sách đen", tăng cường quản lý và hậu kiểm nghiêm ngặt hơn.

Đồng tình với quan điểm nêu trên, nhằm kiểm soát chặt chẽ các sản phẩm lưu thông trên thị trường, nhiều ý kiến nhấn mạnh, việc tăng cường hậu kiểm là cần thiết trong bối cảnh hiện nay, bởi nếu chỉ dừng lại ở tiền kiểm hồ sơ giấy tờ thì khó phát hiện được gian lận về thành phần, công dụng của thực phẩm chức năng. Hậu kiểm sẽ giúp sàng lọc, loại bỏ những sản phẩm kém chất lượng, bảo vệ người tiêu dùng. Tuy nhiên, để làm tốt công tác này, cần đầu tư thêm nguồn lực cho hệ thống kiểm nghiệm và tăng cường thanh tra, kiểm tra đột xuất để tránh tình trạng doanh nghiệp đối phó khi có thông báo trước. Đồng thời, cần bổ sung quy định xử phạt nghiêm đối với hành vi quảng cáo sai sự thật, có chính sách khuyến khích doanh nghiệp sản xuất sản phẩm chất lượng, minh bạch thông tin.