Thiếu nhân lực, doanh nghiệp khó khăn chuyển đổi số, tăng trưởng xanh

Tại hội thảo “Phát triển nhân lực - điều kiện tiên quyết cho kinh tế số và tăng trưởng xanh” do Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam phối hợp với VCCI tổ chức, bà Vi Thị Hồng Minh - Phó Giám đốc Văn phòng Giới sử dụng lao động - VCCI cho biết: Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030, kinh tế số chiếm 30% GDP và hướng tới phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Để đạt được mục tiêu này, không chỉ đòi hỏi đầu tư công nghệ, quan trọng hơn cần chuẩn bị và phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu “số hóa” và “xanh hóa”.

Tuy nhiên, theo thống kê, khoảng 50% doanh nghiệp Việt Nam đã bước đầu tiếp cận chuyển đổi số ở các mức độ khác nhau; 16% trong số đó mới có chiến lược bài bản. Còn theo khảo sát VCCI thực hiện năm 2023, 65% doanh nghiệp gặp rào cản lớn nhất khi chuyển đổi chính là thiếu nhân lực phù hợp, đặc biệt là nhân lực có tư duy số và xanh.

Trong khi đó, tỷ lệ lao động đã qua đào tạo có bằng, chứng chỉ chiếm 28,8%; một bộ phận lao động thiếu kỹ năng mềm như ngoại ngữ, giao tiếp, giải quyết vấn đề và tư duy số khiến doanh nghiệp khó khăn tuyển dụng lao động vừa có kỹ thuật chuyên môn, vừa có hiểu biết về công nghệ số và tiêu chuẩn xanh. Thiếu nhân sự chuyên trách, không ít doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa lúng túng, chưa biết bắt đầu chuyển đổi kép từ đâu.

Với sự phát triển nhanh của công nghệ hiện nay, thiếu các kỹ năng số, người lao động tự đánh mất cơ hội việc làm của mình, nhất là các nhân sự làm việc trong các ngành thâm dụng lao động. Theo báo cáo nghiên cứu của VCCI và Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp năm 2023, một số ngành như dệt may, da giày, lắp ráp điện tử đối diện nguy cơ 70% việc làm bị thay thế bởi robot và AI trong 10 năm tới.

Thách thức trên cho thấy, các xu hướng nổi bật trên toàn cầu gồm số hoá, xanh hoá và phát triển bền vững không chỉ thay đổi cách thức sản xuất kinh doanh mà còn đặt ra những yêu cầu mới về tư duy, kỹ năng và mô hình tổ chức lao động. Trong bối cảnh đó, theo bà Nguyễn Lan Hương - Nguyên Viện trưởng Viện Khoa học lao động và xã hội, đầu tư vào nhân lực không thể là trách nhiệm riêng của doanh nghiệp hay tổ chức công đoàn mà Chính phủ cần đóng vai trò “kiến trúc sư trưởng” xây dựng nền tảng pháp lý, định hướng chiến lược và kết nối hệ sinh thái nhân lực quốc gia.

Trong đó, đẩy mạnh cải cách giáo dục đào tạo, ban hành tiêu chuẩn nghề nghiệp, khung trình độ kỹ năng và thúc đẩy học tập suốt đời là bước đi cần thiết để chuẩn bị lực lượng lao động cho các ngành nghề mới, công nghệ mới và yêu cầu mới về khả năng thích ứng. Bên cạnh đó, thiết lập các cơ chế tài chính như Quỹ phát triển nhân lực, miễn giảm thuế cho doanh nghiệp đầu tư vào đào tạo, hay hỗ trợ vay ưu đãi cho người học nghề. Chính sách tài khóa cần đi kèm với chính sách khuyến khích văn hóa đổi mới, học hỏi và chia sẻ tri thức trong xã hội.

Chính phủ cần đảm nhận vai trò kết nối giữa doanh nghiệp - công đoàn - cơ sở đào tạo - chuyên gia - cộng đồng; phát triển tảng dữ liệu nhân lực quốc gia để phục vụ quy hoạch lao động, đào tạo lại,và bảo đảm sinh kế bền vững cho người lao động. Đồng thời, định hướng tầm nhìn phát triển: đặt người lao động không chỉ là nguồn lực thực thi mà là trung tâm sáng tạo và động lực phát triển.

Là một trong những ngành tiên phong và chịu nhiều áp lực chuyển đổi kép, đại diện ngành ngân hàng nhấn mạnh, việc sớm trang bị kỹ năng xanh và số cho người lao động là chìa khoá để nâng cao năng suất, thu nhập, bảo đảm việc làm bền vững cũng như góp phần vào thành công trong việc thực hiện tinh gọn bộ máy và chuyển đổi số ở phạm vi quốc gia. Tổ chức công đoàn đã tích cực, chủ động tham gia trong vai trò là cầu nối và dẫn dắt quá trình đào tạo kỹ năng mới.

Từ kinh nghiệm trong thời gian qua, ông Trần Hồng Tuấn - Phó Chủ tịch công đoàn ngân hàng Việt Nam đề xuất cần xây dựng "Hệ sinh thái học tập và đổi mới sáng tạo" chung thay vì các hoạt động riêng lẻ; thúc đẩy cơ chế đào tạo gắn liền với lộ trình sự nghiệp; thiết lập mạng lưới đối tác chiến lược về đào tạo với sự tham gia của các trường đại học, viện nghiên cứu, các công ty công nghệ, fintech, các tổ chức quốc tế nhằm xây dựng các chương trình đào tạo có cấp chứng chỉ được công nhận rộng rãi, các bộ tiêu chuẩn quốc tế về kỹ năng xanh, lao động bền vững, cung cấp các workshop thực chiến…