Để doanh nghiệp không e dè đào tạo nhân lực công nghệ cao

Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đã mở ra một hướng đi mới đầy hứa hẹn cho lĩnh vực nghiên cứu khoa học và công nghệ của Việt Nam.

Để đáp ứng yêu cầu này, phát triển nhân lực chất lượng cao, nhân lực công nghiệp, công nghệ số trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết và là yếu tố then chốt hiện thực mục tiêu đề ra. Luật Công nghiệp công nghệ số vừa được Quốc hội thông qua quy định nhiều chính sách ưu đãi nhằm thu hút nguồn nhân lực chất lượng này.

Theo Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Văn Phúc, Bộ Chính trị đã ban hành các nghị quyết và kết luận có tính chất đột phá, thể hiện tầm nhìn chiến lược, phát triển toàn diện, dài hạn của đất nước trong kỷ nguyên mới. Giáo dục và đào tạo, cùng với khoa học và công nghệ, đứng trước yêu cầu mới, cần đột phá để phát triển nhanh và bền vững đất nước.

Các nghị quyết, kết luận quan trọng của Bộ Chính trị mà ngành giáo dục đang tập trung triển khai: Nghị quyết 57-NQ/TW khẳng định khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là đột phá chiến lược, là động lực then chốt của tăng trưởng và cạnh tranh quốc gia. Kết luận 91-KL/TW nhấn mạnh tiếp tục đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo theo yêu cầu của NQ 29 của Ban Chấp hành Trung ương.

Cùng với đó là Nghị quyết 66-NQ/TW nhấn mạnh việc đổi mới thể chế, pháp luật để tạo thuận lợi, tháo gỡ rào cản, thúc đẩy nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo, phát triển nguồn nhân lực. Nghị quyết 68-NQ/TW coi kinh tế tư nhân là động lực quan trọng, yêu cầu nâng cao năng lực của lực lượng lao động để hỗ trợ khu vực này bứt phá và phát triển nhanh. Nghị quyết 59-NQ/TW đã xác định hội nhập quốc tế là động lực chiến lược, gắn với việc phát triển kinh tế tự chủ, nâng cao năng lực quốc gia và đặc biệt là xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao để tham gia chuỗi giá trị toàn cầu.

Đặc biệt, theo Thứ trưởng Nguyễn Văn Phúc, hợp tác giữa Nhà nước, nhà trường - doanh nghiệp, hay còn gọi là mô hình “ba nhà” có vai trò hết sức quan trọng để phát huy sức mạnh tổng hợp;

Đồng thời huy động, khai thác có hiệu quả các nguồn lực, gắn kết chặt chẽ giữa đào tạo, nghiên cứu khoa học với thị trường lao động và nền kinh tế, đáp ứng tốt nhất nguồn nhân lực chất lượng cao, phát triển khoa học công nghệ và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Trong đó, Nhà nước giữ vai trò kiến tạo, hoạch định thể chế, chính sách, tạo môi trường pháp lý thuận lợi để khuyến khích liên kết và chuyển giao tri thức, đầu tư ngân sách nhà nước.

Nhà trường không chỉ là nơi đào tạo, mà còn là trung tâm sáng tạo tri thức, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ, và cần được khuyến khích, gắn kết chặt chẽ hơn với doanh nghiệp, đầu tư nhiều hơn hơn để đáp ứng nhu cầu thực tiễn và thị trường.

Doanh nghiệp không chỉ là nơi sử dụng lao động do nhà trường đào tạo ra, mà còn là nơi ứng dụng, triển khai, thương mại hóa các kết quả nghiên cứu, là đối tác quan trọng nhất của các trường.

Theo Thứ trưởng Nguyễn Văn Phúc, mối quan hệ này không chỉ dừng lại ở đào tạo nguồn nhân lực, mà cần mở rộng sang các hoạt động nghiên cứu, ứng dụng, chuyển giao công nghệ, thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu, và đặc biệt là hình thành các hợp tác, liên doanh, liên kết, thành lập các doanh nghiệp spin-off, start-up công nghệ từ các trường đại học và viện nghiên cứu. Đây chính là phương thức để đưa khoa học vào sản xuất, đổi mới vào thị trường, và tri thức vào phát triển.

Mặc dù là mô hình hiệu quả tuy nhiên thực tế ghi nhận vẫn còn những rào cản trong phát triển và nhân rộng đào tạo nhân lực “ba nhà”. Bởi thực tế, chương trình đào tạo hiện chưa được xây dựng trên nền tảng hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp. Phần lớn các trường vẫn tự thiết kế và triển khai chương trình đào tạo một cách độc lập, dựa trên khung chương trình chung mà chưa có sự tham gia của doanh nghiệp ngay từ đầu.

Trong khi đó, doanh nghiệp lại chỉ đóng vai trò là nơi tiếp nhận và sử dụng lao động sau khi sinh viên tốt nghiệp, chứ chưa thực sự tham gia vào quá trình đào tạo. Sự tách biệt này dẫn đến một khoảng cách rõ rệt giữa kiến thức, kỹ năng mà sinh viên được học trong trường và yêu cầu công việc thực tế ngoài thị trường.

Bên cạnh đó, ngân sách Nhà nước chưa bố trí cụ thể cho hoạt động tham gia đào tạo nghề, phần lớn chi phí đào tạo đều do chính doanh nghiệp tự chi trả, điều này khiến không ít doanh nghiệp, đặc biệt là những doanh nghiệp nhỏ và vừa e ngại khi đồng hành cùng các cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Mặc dù hiện nay đã có cơ chế “đặt hàng đào tạo” từ phía doanh nghiệp song quy định này mới chỉ áp dụng cho các doanh nghiệp có chức năng đào tạo. Trong khi đó, phần lớn doanh nghiệp sử dụng lao động hiện nay lại không có chức năng đào tạo, nhưng lại có mong muốn được tiếp cận nguồn lao động phù hợp với đặc thù sản xuất của họ.

Do đó, chuyên gia đề xuất, doanh nghiệp cần được tham gia ngay từ giai đoạn thiết kế chương trình, đóng góp ý kiến về các kỹ năng nghề, công nghệ mới và yêu cầu thực tế của ngành nghề mà họ đang hoạt động.

Bên cạnh đó Nhà nước cần bố trí một khoản ngân sách để hỗ trợ doanh nghiệp tham gia đào tạo. Ví dụ thông qua cơ chế chia sẻ kinh phí dựa trên đơn giá đào tạo nhằm giảm áp lực kinh phí, tạo thêm động lực để doanh nghiệp chủ động phối hợp với nhà trường. Mở rộng cơ chế đặt hàng đào tạo, cho phép cả những doanh nghiệp không có chức năng đào tạo vẫn có thể hợp tác với nhà trường để đặt hàng đào tạo theo yêu cầu cụ thể.

Đồng thời các doanh nghiệp này cũng cần được hưởng một phần kinh phí hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước, tương ứng với mức độ tham gia của họ vào quá trình đào tạo.

Việc điều chỉnh chính sách theo hướng linh hoạt sẽ góp phần khuyến khích doanh nghiệp tham gia sâu hơn vào hoạt động giáo dục nghề nghiệp, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo và tăng tính gắn kết giữa đào tạo với thị trường lao động.