Thoái vốn ở doanh nghiệp khởi nghiệp

Hành trình đầu tư cho một startup thường kéo dài 5 – 10 năm với mục tiêu lợi nhuận gấp 10 lần. Vì vậy, thoái vốn (exit) trong doanh nghiệp khởi nghiệp cần được xây dựng thành một chiến lược với những kế hoạch rõ ràng.

Những vụ M&A thất bại

Những năm qua, đã có những vụ M&A của startup thất bại được chỉ ra bởi một số nguyên nhân. Chuỗi cửa hàng cà phê The KAfe do Đào Chi Anh gây dựng, từng được xem là biểu tượng của giới khởi nghiệp (startup) Việt khi huy động được tới 5,5 triệu USD từ một nhà đầu tư nước ngoài. Sau khi những chuỗi kinh doanh cà phê phải rút khỏi thị trường, một số ý kiến cho rằng do thương hiệu này không biết cách thâm nhập, không có chính sách nghiên cứu thị trường đúng đắn, đặc biệt là với một thị trường cà phê đặc thù như ở Việt Nam.

Còn WeFit của Founder Khôi Nguyễn bị thất bại do mở rộng quá nhanh mà không có nền tảng vững chắc về mô hình kinh doanh và lợi nhuận.

Năm 2017, Wefit công bố nhận được khoản đầu tư 155.000 USD trong vòng gọi vốn được dẫn dắt bởi quỹ đầu tư mạo hiểm ESP Capital. Đến đầu năm 2019, startup này công bố gọi vốn thành công 1 triệu USD từ CyberAgent Capital.

Tháng 7/2019, vốn đăng ký của Onaclover (công ty sở hữu Wefit) tăng từ 1,66 tỷ đồng tăng lên 27,7 tỷ đồng. Tuy nhiên, mô hình của WeFit bộc lộ nhiều lỗ hổng, Founder chưa có kinh nghiệm trong việc vận hành và phát triển một công ty quy mô lớn.

Doanh nghiệp tập trung phát triển sản phẩm theo ý tưởng cá nhân mà không kiểm chứng nhu cầu thực tế của người dùng. Một lý do khác nữa là việc định giá doanh nghiệp quá cao, dẫn đến kỳ vọng không thực tế từ nhà đầu tư.

Trong khi Ononpay thất bại có liên quan đến đạo đức kinh doanh, tiếp cận trái phép với đối tác của nhà đầu tư, không hết lòng với nhà đầu tư. Người thua kiện là Bùi Sỹ Phong – CEO Telio của Việt Nam, phải chuyển nhượng cổ phần tại Telio cho công ty cũ của ông là OnOnPay (OOPA), phải bồi thường cho OOPA. OOPA còn cáo buộc ông Phong chiếm đoạt các cơ hội kinh doanh và sử dụng các nguồn lực của công ty - bao gồm mạng lưới doanh nghiệp, nguồn nhân lực và tài sản trí tuệ - để phát triển Telio, dự án kinh doanh mới của ông.

Cần một chiến lược thoái vốn hiệu quả

Theo ông Hoàng Minh Đức, luật sư cao cấp, Công ty Luật TNHH Duane Morris Việt Nam, con đường thanh khoản ở startup có thể áp dụng các hình thức sau: M&A, có đến 97% thoái vốn, phổ biến nhất thường dưới 50 triệu USD; IPO: chỉ nhỏ hơn 3%, yêu cầu quy mô lớn và tuân thủ nghiêm ngặt; Bản thứ cấp như chuyển nhượng cổ phần cho nhà đầu tư mới; Mua lại và cổ tức: công ty mua lại cổ phần hoặc chia cổ tức.

Cũng theo ông Hoàng Minh Đức, hành trình đầu tư cho một startup thường kéo dài 5 – 10 năm với mục tiêu lợi nhuận gấp 10 lần. Mỗi vòng gọi vốn thường gây pha loãng 20 đến 25% cổ phần của các nhà đầu tư hiện tại. Vì vậy, việc bảo vệ các cổ đông thiểu số cho phép họ bán cổ phần cùng cổ đông lớn khi có cơ hội thoái vốn. Một chiến lược thoái vốn có sự đồng thuận rõ ràng về kế hoạch và các kịch bản thoái vốn ngay từ đầu là rất cần thiết.

Để thoái vốn thành công, startup cần định hướng và chuẩn bị từ sớm. Theo đó, họ cần đặt mục tiêu thoái vốn rõ ràng ngay từ đầu để định hướng chiến lược kinh doanh. Việc xây dựng nền tảng tài chính vững mạnh gồm dữ liệu tài chính sạch sẽ, minh bạch và có thể kiểm toán giúp cho việc tối đa hóa định giá. Tăng giá trị cho doanh nghiệp cũng cần được chú ý trước khi thoái vốn bằng cách tập trung vào các chỉ số tăng trưởng (doanh thu, người dùng, lợi nhuận) để tăng sức hấp dẫn đối với bên mua/nhà đầu tư, cải thiện các chỉ số tài chính như EBITDA, LTV, CAC, tăng trưởng… Phát triển tài sản trí tuệ (IP) như bảo vệ bằng sáng chế, thương hiệu, và công nghệ cốt lõi sẽ gia tăng giá trị tài sản vô hình của doanh nghiệp khởi nghiệp.

Ngoài ra, startup và nhà đầu tư cũng cần lưu ý một số công việc khác như đòi hỏi việc luôn giữ liên lạc và thảo luận về chiến lược thoái vốn với các nhà đầu tư của mình. Việc lựa chọn chiến lược thoái vốn phù hợp phụ thuộc vào giai đoạn phát triển của startup, điều kiện thị trường, và mục tiêu tài chính của các bên liên quan. Thời điểm thoái vốn thích hợp chính là khi startup đang tăng trưởng tốt (không phải lúc khủng hoảng), theo chu kỳ đầu tư của quỹ, lựa chọn giai đoạn thị trường thuận lợi (IPO dễ thành công, M&A sôi động).