"Cha đẻ" của du lịch hiện đại vừa mới "qua đời"

Ngày 23/9, tập đoàn du lịch Thomas Cook của Anh đã phải tuyên bố phá sản, chấm dứt 178 năm tồn tại và phát triển.

Thomas Cook và những đột phá về du lịch

Thomas Cook - Cha đẻ của dịch vụ du lịch trọn gói

Thomas Cook (1808 - 1892) là một nhà làm vườn, sau đó trở thành thợ mộc. Vào ngày 5/7/1841, Thomas Cook tổ chức một chuyến đi bằng tàu cho 570 người từ Leicester tới Loughborough đi dự hội nghị nhờ đạt được thỏa thuận giảm nửa giá vé với công ty xe lửa Midland Counties Railway. Theo đó, khách của ông sẽ chỉ phải trả 1 shilling/người cho một chuyến đi khứ hồi bằng xe lửa, bao gồm cả ăn uống. Sáng kiến giá vé đoàn và dịch vụ trọn gói mà chuyến đi cung cấp đã thể hiện bản chất của ngành lữ hành hiện đại.

Ga Leicester - nơi xuất phát chuyến tour trọn gói đầu tiên

Nhận ra được tiềm năng lớn của loại hình dịch vụ này, cộng với kinh nghiệm từ chuyến đi, Thomas Cook đã mở công ty lữ hành ở Leicester vào năm 1841. Mùa hè năm đó, Thomas Cook tổ chức chuyến du lịch đường dài một tuần từ Leicester tới Liverpool. Đây là lần đầu tiên có một chuyến du lịch đường dài với nhiều ngày nghỉ ở một nơi mới, với những địa điểm tham quan du lịch, khách sạn lưu trú, sổ tay hướng dẫn du lịch, thuê người hướng dẫn tại địa phương. Đây chính là sự khởi đầu cho thiết kế tour du lịch sau này.

Đến năm 1844, ông mở rộng kinh doanh của mình bằng việc ký hợp đồng với ga tàu hỏa cung cấp vé giá rẻ cho nhiều tuyến đường, thỏa thuận giữa Thomas Cook và Midland Counties Railway chính thức trở thành hợp đồng hai bên cùng có lợi, bên này lo cung cấp nguồn khách, bên kia lo vận chuyển và ăn uống. Bởi theo Cook, du lịch rẻ sẽ đẩy con người tránh xa các quán rượu rẻ tiền.

Không dừng lại ở đó, Thomas Cook còn tổ chức các chuyến du ngoạn bằng xe ngựa ở London, tổ chức một loạt các chuyến đi tới các điểm du lịch lý thú ở Anh và Scotland, ký các hợp đồng trọn gói phục vụ các chuyến viếng thăm tới các lâu đài lịch sử, làm việc với các khách sạn trên khắp nước Anh để có thể đặt phòng cho khách hàng của mình, viết sách hướng dẫn du lịch cho du khách... Thomas đã xây dựng phương châm: Du khách chỉ cần cho biết nhu cầu, công ty của ông sẽ sắp xếp tất cả.  

Đây là một mốc quan trọng đánh dấu sự hình thành một loại tổ chức kinh doanh du lịch rất quan trọng: các hãng lữ hành (Travel Agency), làm cầu nối giữa khách và bộ phận phục vụ du lịch để hoạt động du lịch thuận lợi và nhịp nhàng.

Năm 1850, ông xuất bản cuốn “excursionist”. Đó là sự kết hợp các bài viết về các chuyến đi và các yếu tố của 1 catologue (bản liệt kê) giành cho khách hàng của mình.

Năm 1851, ông đã tổ chức chuyến đi cho 165.000 du khách tới hội chợ triển lãm bảo tàng thế giới tại London. Nhân sự kiện đó, ông đã tuyên truyền ý tưởng tiết kiệm tiền cho mục đích du lịch và nghỉ ngơi.

Năm 1855, Cook lần đầu tổ chức tour trọn gói cho một số khách Anh từ Leicester đến tận cảng Calais bên Pháp rồi di chuyển bằng xe lửa đến thủ đô Pari tham dự hội chợ Paris Expo Universelle, đánh dấu sự mở đầu của việc báo giá tổ chức du lịch ra nước ngoài.

Liên tiếp sau đó, ông đã tổ chức các tour du lịch tới châu Âu, các tour du lịch văn hoá cho giới trẻ, các tour du lịch tắm biển tới các làng ven biển của Anh và kết hợp các dịch vụ khác nhau phục vụ cho các chuyến đi tới London và các làng mạc, các thành phố xinh đẹp của Anh; các chuyến du lịch đến các điểm du lịch của Thuỵ sĩ (từ năm 1862, nhiều người đã nói: các chuyến du lịch do Cook tổ chức là một trong những lý do thúc đẩy sự phát triển du lịch nhanh chóng ở đất nước này), Italia và gần như tới tất cả các thủ đô của châu Âu, chủ yếu là tới Paris.

Năm 1865, công ty Thomas Cook chính thức thành lập, trở thành hãng lữ hành lớn nhất thế giới, có chi nhánh ở cả châu Âu, châu Á, châu Mỹ.  

Trụ sở ngày xưa của Thomas Cook

Ngoài tổ chức tour, đặt phòng khách sạn, Thomas còn viết sách về kinh nghiệm của những chuyến đi, giới thiệu nhiều địa điểm văn hóa – lịch sử khắp nơi. Ông đưa vào các cuốn sách của mình những thông tin giới thiệu hàng loạt dịch vụ hấp dẫn trong các chuyến hành trình để khách hàng có thể tham khảo, tìm hiểu và lựa chọn

Không chỉ làm du lịch, ông còn là một nhà báo. Mỗi khi đến đâu đó, ông lại viết bài gửi về cho một số tờ báo ở Anh, mô tả cách đi lại, tìm kiếm phương tiện, chỗ ăn nghỉ sao cho vừa tiết kiệm, lại vừa đảm bảo chất lượng. Một số tờ đã đặt ông viết bài miêu tả cảnh đẹp trên đường.

Hotel coupon được phát hành bởi Thomas Cook

Cook cũng là người nghĩ ra loại hình “phiếu thanh toán” –  một loại phiếu giúp khách hàng có thể thanh toán dịch vụ phòng và ăn uống ở hàng trăm khách sạn có liên kết với doanh nghiệp của Thomas Cook.

Một ví dụ cho thấy sự nhạy bén trong kinh doanh của Cook là chỉ vài tháng sau khi cuộc nội chiến ở Mỹ kết thúc, năm 1865, Thomas Cook đã có sản phẩm độc đáo phục vụ du khách: tour tham quan các chiến trường nổi tiếng trong cuộc nội chiến. Sáu năm sau, ông lại mở rộng thị trường này bằng cách tổ chức các chuyến du lịch trọn gói dành cho người có nhu cầu nhập cư đến Hoa Kỳ và Canada

Năm 1866, Thomas Cook phát hành cuốn sách hướng dẫn du lịch đầu tiên giới thiệu về Scotland và cách đi du lịch Scotland. Sau Scotland, ông bắt đầu mở tour đi các nơi khác như Xứ Wales, Ireland… Lúc này, ông đã có bạn đồng hành trong việc kinh doanh du lịch, là John Mason Cook, con trai ông. Công ty cũng được đổi tên là Thomas Cook & Son.

John Mason Cook cũng thể hiện khả năng kinh doanh tài ba không hề kém cạnh cha mình. Minh chứng rõ nhất là danh sách các điểm đến sau khi hợp nhất: năm 1869, các tour đầu tiên được tổ chức tới các điểm du lịch ở Palestin (Holi Grave) và Ai cập (Cai rô, Kim tự tháp, đi thuyền buồm trên sông Nile, thung lũng vua, Luxor,.. .) và sau đó là các chuyến du lịch tới Trung đông (ông đã thuê lạc đà của thổ dân để tạo điều kiện đi lại dễ dàng hơn cho du khách khi rời tàu tới điểm du lịch), cũng như tới các quốc gia châu Phi và Hoa kỳ.

Tháng 8/1872, “Cook” đã tổ chức tour du lịch đầu tiên vòng quanh thế giới trong 222 ngày với các chặng đi bằng tàu hơi nước băng qua Đại Tây Dương, đi xe ngựa từ Bờ Đông đến Bờ Tây nước Mỹ, tiếp nối với hải trình tàu hơi nước đến Nhật rồi di chuyển bằng xe từ Trung Quốc đến Ấn Độ. Đây cũng là địp công ty phát hành hotel coupon, có thể nghỉ tại các thành phố lớn trên thế giới. Mức giá cho một chuyến vòng quanh thế giới khi đó khoảng 1.050 đôla.

Khi Thomas Cook mất năm 1892, doanh nghiệp của ông đã có các văn phòng chi nhánh ở gần như tất cả các thành phố lớn của châu Âu, Bắc Mỹ, Cận đông, Nam và Đông Nam Á, và Úc.

Năm 1927 doanh nghiệp “Cook” đã tổ chức 1 chuyến bay thuê bao (charter flight) đầu tiên cho du khách từ Niu York tới Chicago để tham dự trận đấu bốc giữa Dempsey và Tunney.

Doanh nghiệp này cũng đã từng tổ chức các chuyến đi cho các giáo hoàng, các vị vua chúa và những nhân vật quyền quý cũng như vận chuyển các đồ vật quí giá và mạo hiểm, tổ chức cho các nhà du lịch mạo hiểm tới đắm mình trong mùa xuân trên sông Nile, săn hổ trên mình voi ở ấn độ, các tour đi bộ và leo núi ở Himalaya,...

John Mason đã từng nói “với Thomas Cook and Son, không có một nơi nào trên thế giới bạn không thể đi tới

Nhờ Thomas Cook, trái đất dường như nhỏ lại…

Doanh thu hàng năm của Thomas Cook vào khoảng 9 tỷ bảng Anh và tập đoàn phục vụ 19 triệu lượt khách hàng tại 16 quốc gia trên thế giới.

Phá sản

Số phận của công ty đã bị định đoạt bởi một số yếu tố: tài chính, xã hội và thậm chí cả thời tiết.

Thomas Cook đã bị ảnh hưởng rất lớn vì giá nhiên liệu máy bay và chi phí khách sạn tăng cao; tình trạng bất ổn chính trị trên toàn thế giới như đảo chính năm 2016 ở Thổ Nhĩ Kỳ, một trong những điểm đến hàng đầu của công ty. Năm ngoái, nhiệt độ châu Âu tăng cao trong mùa hè cũng tác động mạnh đến công ty khi nhiều khách hàng hủy đặt tour vào phút chót. Sự suy yếu của đồng bảng và sự kiện Brexit cũng đã khiến nhiều người trì hoãn kế hoạch nghỉ hè.

Cũng như các vấn đề thời tiết, sự cạnh tranh gay gắt từ các đại lý du lịch trực tuyến và các hãng hàng không giá rẻ là một bài toán mà Thomas Cook không dễ dàng vượt qua.

Với Thomas Cook, khách hàng phải trả trước nhiều tháng để đảm bảo phòng khách sạn cho mùa hè. Trong khi các đối thủ cạnh tranh trực tuyến nhanh nhẹn như On The Beach và Jet2 làm tốt hơn trong việc điều chỉnh theo sự thay đổi nhu cầu của người tiêu dùng.

Đối nghịch với đòi hỏi thích ứng của thời đại internet, công ty vẫn sở hữu hơn 500 chi nhánh trên những tuyến phố đắt đỏ - thứ từng mang lại hiệu quả kinh tế theo quy mô và dễ dàng tiếp cận với khách hàng - nay đã trở thành một gánh nặng tài chính vô cùng lớn. Thời bây giờ, còn mấy ai đi tới một cửa hàng trên phố để đặt tour?

Ngoài ra, nhiều khách du lịch đã trở nên quen với việc tự lên kế hoạch cho các kỳ nghỉ của họ và không sử dụng các đại lý du lịch.

"Họ chưa thực sự thích nghi với việc thay đổi thị hiếu, thay đổi xu hướng, thay đổi hành vi của người tiêu dùng và xu hướng kinh doanh trực tuyến, thay vì kết hợp lại với nhau, thì với Thomas Cook, việc đặt chuyến bay, đặt phòng khách sạn, đặt chuyến đi, đặt xe, tất cả đều được làm riêng biệt. Điều đó báo trước cho khó khăn kinh doanh của họ. Họ thực sự không có bất kỳ ngành nghề kinh doanh nào sinh lời lớn", nhà kinh tế Frances Coppola nói với Al Jazeera.

Sự thất bại của Thomas còn có nguyên nhân từ vấn đề quản trị tài chính. Trước đó, năm 2011 công ty đã suýt vỡ nợ vì thâm hụt khoảng 2 tỷ bảng tiền lương hưu. Công ty đã cố gắng đặt vấn đề vay vốn vào năm 2013, và đã huy động được 425 triệu bảng từ các cổ đông và một khoản vay hỗ trợ khẩn cấp từ một nhóm ngân hàng, dẫn đầu là Ngân hàng Hoàng gia Scotland để thoát khỏi bờ vực phá sản.

Tuy nhiên, chỉ sáu năm sau, Thomas Cook đã trở lại như cũ. Tất cả số tiền giải cứu đã biến mất và đống nợ quay trở lại với 1,6 tỷ. Và còn những vấn đề như sự thiếu kiểm soát trong quản lý tài chính.

Tất cả những nguyên nhân trên đã khiến Thomas Cook rơi vào khủng hoảng với khoản nợ khổng lồ. Công ty đã nỗ lực thực hiện các cuộc đàm phán với những người cho vay để đảm bảo nguồn tài trợ, nhưng vào sáng sớm hôm qua, hội đồng quản trị tuyên bố các cuộc đàm phán đã thất bại mặc dù đã có những nỗ lực đáng kể. Họ nói rằng họ không có sự lựa chọn nào khác ngoài việc thực hiện các bước phá sản bắt buộc với hiệu quả ngay lập tức. Điều này có nghĩa là tất cả các ngày lễ và chuyến bay do Thomas Cook cung cấp đã bị hủy bỏ.

Các chuyến bay bị hủy bỏ khiến hàng trăm nghìn người bị mắc kẹt trong kỳ nghỉ sau khi các cuộc thương lượng nhằm ngăn Thomas Cook phá sản thất bại. Ảnh: PA.

"Tôi muốn xin lỗi hàng triệu khách hàng, hàng ngàn nhân viên, nhà cung cấp và đối tác đã ủng hộ chúng tôi trong nhiều năm qua. Đây là một sự việc vô cùng đáng tiếc đối với tôi và toàn thể các thành viên còn lại trong hội đồng quản trị" - giám đốc điều hành Thomas Cook, ông Peter Fankhauser cho biết.

Quyết định trên sẽ ảnh hưởng tới 600.000 khách hàng và gây ra một cuộc "hồi hương" lớn nhất của nước Anh trong thời bình.

Những con số liên quan đến số người bị ảnh hưởng bởi sự kiện Thomas Cook phá sản

Sự sụp đổ của doanh nghiệp này có thể châm ngòi cho những hỗn loạn trên khắp thế giới khi khách du lịch mắc kẹt trong các khách sạn chưa được trả tiền ở những điểm du lịch xa xôi như Goa, Gambia và Hi Lạp.

Về lâu dài, nó có thể ảnh hưởng ngành du lịch tại các điểm đến lớn nhất của công ty như Tây Ban Nha, Thổ Nhĩ Kỳ, tổn thất doanh thu của các nhà cung cấp nhiên liệu và buộc hàng trăm đại lý du lịch trên khắp nước Anh đóng cửa.

Chính phủ Anh và CAA đang lên kế hoạch cùng các hãng hàng không khác mang du khách Anh về nước. Trong khi tại Đức, một trong những thị trường khách hàng lớn nhất của Thomas Cook, các công ty bảo hiểm sẽ là người móc hầu bao.

"Tôi yêu công việc của mình rất nhiều, tôi không bao giờ muốn kết thúc", Kia Dawn Hayward, một thành viên của phi hành thuộc đoàn công ty đăng trên Twitter.

Vậy là Thomas Cook đã chấm dứt 178 năm tồn tại và phát triển. “Điều này đánh dấu một ngày buồn sâu sắc đối với công ty tiên phong trong các kỳ nghỉ trọn gói và khiến việc du lịch trở nên khả thi đối với hàng triệu người trên thế giới", Fankhauser nói.

Dù không còn nữa, nhưng nhờ sự tiên phong của Thomas Cook, du lịch đã trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của nhiều quốc gia, lãnh thổ. Những sáng kiến của ông như giá vé đoàn, tour du lịch trọn gói, hotel coupon... vẫn đang mang lại tiện ích cho khách du lịch và lợi nhuận cho các doanh nghiệp lữ hành thế giới. Nhờ Thomas Cook, những vùng đất xa lạ trở nên gần gũi hơn với du khách. Nhờ Thomas Cook, trái đất dường như nhỏ lại… Và lịch sử hoạt động kinh doanh lữ hành thế giới mãi ghi nhận Thomas Cook là người đầu tiên đặt nền móng cho hoạt động kinh doanh lữ hành hiện đại.