Triển khai dự án thí điểm làm "mồi" cho chuyển đổi xanh

Trong bối cảnh nhiều thị trường lớn như Liên minh châu Âu (EU), Hoa Kỳ, Nhật Bản… đang siết chặt các quy định liên quan đến môi trường, năng lượng và phát thải, việc doanh nghiệp Việt Nam chuyển đổi theo mô hình kinh tế tuần hoàn trở thành yêu cầu cấp thiết, ngược lại sẽ dễ bị loại khỏi “cuộc chơi”. Nói như ông Cù Huy Quang, Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công, Bộ Công Thương, ngay từ năm 2026, nhiều mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam sẽ phải tuân thủ các cơ chế xanh của EU và các thị trường khó tính khác, trong đó có Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM).

Từ góc độ doanh nghiệp, ông Lê Xuân Thịnh, Giám đốc Công ty TNHH Trung tâm Sản xuất sạch hơn Việt Nam (VNCPC) cũng nhận định rõ rằng, nếu không sớm tiếp cận và áp dụng kinh tế tuần hoàn, doanh nghiệp Việt Nam có thể bị thua thiệt và khó cạnh tranh với các đối thủ khác, ngay cả ở châu Á. Dù vậy, đây cũng là cơ hội để các doanh nghiệp tái cơ cấu, thích ứng với thị trường mới và tối ưu hóa chuỗi giá trị trong ngành.

Đồng quan điểm, bà Nguyễn Thị Thu Hương, đại diện Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển Đức Giang (LGG) cũng nhấn mạnh rằng, các thị trường lớn như EU hiện yêu cầu rất khắt khe về phát thải và truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Nếu không đáp ứng được tiêu chí môi trường, doanh nghiệp rất dễ mất đơn hàng, dù chất lượng sản phẩm tốt.

Trên thực tế, mặc dù khái niệm kinh tế tuần hoàn đã được luật hóa tại Việt Nam từ năm 2020 trong Luật Bảo vệ môi trường (Điều 142) và được cụ thể hóa thông qua nhiều chương trình, văn bản pháp luật, đặc biệt là Đề án Phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam (Quyết định số 687/QĐ-TTg), việc triển khai trên thực tế vẫn đối mặt với nhiều rào cản, nhất là đối với khối doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Nói như ông Cù Huy Quang, có ba khó khăn lớn mà doanh nghiệp cần vượt qua. Một là nguồn vốn, đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, việc tìm kiếm nguồn vốn để chuyển đổi mô hình sản xuất, áp dụng kinh tế tuần hoàn là một thách thức hàng đầu.

Hai là, hiện nay việc tìm kiếm các công nghệ tiên tiến, phù hợp với mô hình kinh tế tuần hoàn của từng doanh nghiệp còn khó khăn và tốn kém đầu tư.

Ba là, nhận thức và tư duy của lãnh đạo doanh nghiệp về sự cần thiết của chuyển đổi là một rào cản. Nhiều doanh nghiệp ngại thay đổi, ngại đổi mới vì tâm lý lo ngại sản phẩm tái chế có thể không được thị trường chấp nhận hoặc vấn đề an toàn sức khỏe.

Ngoài ra, chuyên gia còn chỉ ra những hạn chế về mặt pháp lý và hạ tầng. Mặc dù đã có luật và nghị định khuyến khích, các hướng dẫn, quy chuẩn, tiêu chuẩn chi tiết cho việc triển khai còn thiếu, gây lúng túng cho doanh nghiệp. Ví dụ: chưa có quy chuẩn cho việc tái sử dụng nước thải sau xử lý để tưới cây.

Hơn nữa hạ tầng phục vụ thu hồi, tái chế và liên kết cộng sinh công nghiệp chưa có, dẫn đến việc chất thải của doanh nghiệp này chưa thể trở thành đầu vào cho doanh nghiệp khác.

Để vượt qua thách thức và tận dụng tối đa ưu thế của kinh tế tuần hoàn, theo ông Cù Huy Quang nhận định, các doanh nghiệp phải thay đổi tư duy từ nền kinh tế tuyến tính (khai thác, sản xuất, tiêu dùng, thải bỏ) sang tư duy kinh tế tuần hoàn (thiết kế, sản xuất, tiêu dùng, tái sử dụng, tái chế, sửa chữa) để kéo dài vòng đời sản phẩm. Phải coi chất thải là một tài nguyên.

Cơ quan quản lý Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện chính sách, xây dựng các tiêu chuẩn, tiêu chí cụ thể như thế nào là sản phẩm xanh, mô hình kinh tế tuần hoàn để làm cơ sở cho doanh nghiệp triển khai và đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.

Tạo điều kiện để doanh nghiệp tiếp cận dễ dàng hơn với các gói tín dụng xanh. Có những chính sách khuyến khích như giảm thuế khi áp dụng các chương trình kinh tế tuần hoàn. Triển khai các chương trình, dự án thí điểm để làm "mồi," giúp doanh nghiệp thấy được lợi ích của kinh tế tuần hoàn.

Để hỗ trợ doanh nghiệp chuẩn bị tốt nhất, ngày 2/12/2024, Bộ trưởng Bộ Công Thương đã ban hành Chỉ thị số 14 về thúc đẩy thực hiện kinh tế tuần hoàn trong ngành Công Thương. Theo ông Quang, Chỉ thị 14 yêu cầu các doanh nghiệp trong ngành Công Thương rà soát và lồng ghép nội dung kinh tế tuần hoàn vào kế hoạch phát triển, xây dựng các tiêu chí, tiêu chuẩn phù hợp với thông lệ quốc tế. Đồng thời, khuyến khích thúc đẩy áp dụng mô hình tuần hoàn trong các ngành có tiềm năng như giấy, nhựa, bao bì, điện tử...

“Chỉ thị cũng nhấn mạnh các giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp, trong đó có tuyên truyền, đào tạo, hợp tác quốc tế nhằm giúp doanh nghiệp nắm bắt quy định mới, áp dụng công nghệ tiên tiến, hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế”, ông Quang nhấn mạnh.