Xem xét các tác động toàn diện khi tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá

HẰNG HÀ• 08/07/2024 00:57

Bộ Tài chính đang đề xuất 2 phương án tăng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đối với thuốc lá nhằm mục tiêu giảm tỷ lệ người sử dụng thuốc lá.

Nhận xét về 2 phương án tăng thuế, các chuyên gia ủng hộ việc định hướng áp dụng thuế hỗn hợp, bổ sung thuế tuyệt đối đối với mặt hàng thuốc lá và cũng đề nghị cần xem xét các tác động toàn diện khi tăng thuế như kiểm soát thuốc lá lậu, tăng thu ngân sách bền vững cho Nhà nước cũng như giảm thiểu tác động tiêu cực đến kinh tế và an sinh xã hội bên cạnh dựa trên kinh nghiệm quốc tế.

Thách thức của thuốc lá chính thống

Hiện nay, các doanh nghiệp nói chung và ngành thuốc lá nói riêng đang phải đối mặt với rất nhiều khó khăn thách thức. Sau Covid-19, các biến động về địa chính trị trên thế giới đã ảnh hưởng rất lớn đến chuỗi cung ứng toàn cầu. Tình hình lạm phát và giá cả leo thang đã tác động mạnh mẽ tới hoạt động của doanh nghiệp. Bên cạnh đó, người tiêu dùng đang phải thắt chặt chi tiêu, và có xu hướng dịch chuyển sang các sản phẩm có chi phí thấp hơn, hoặc chuyển sang dùng thuốc lá lậu vốn rất dễ tiếp cận.

Ngoài thuế TTĐB, ngành thuốc lá phải chịu thêm thuế nhập khẩu, thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp, đồng thời phải thực hiện các nghĩa vụ đóng góp bắt buộc vào ‘Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá’ và ‘Quỹ phòng, chống buôn lậu thuốc lá điếu và chống sản xuất, buôn bán thuốc lá giả’, đóng phí xử lý chất thải 60 đồng/20 điếu và phí tem điện tử thuốc lá.

Trong khi đó, dù có những nỗ lực rất lớn từ các bộ, ngành và Chính phủ, tình hình buôn lậu vẫn chưa được cải thiện do đặc thù của Việt Nam có đường biên giới dài với các quốc gia láng giềng và sự bất chấp của người bán thuốc lá lậu do lợi nhuận rất cao. Và, với đề xuất tăng thuế hiện nay của Bộ Tài chính sẽ làm lợi nhuận từ việc mua bán thuốc lá lậu trở lên hấp dẫn hơn nhiều.

Vì vậy, với đề xuất tăng thuế hiện nay của Bộ Tài chính sẽ làm lợi nhuận trên đầu bao từ việc kinh doanh thuốc lá lậu sẽ trở nên vô cùng hấp dẫn. Có thể nói, nếu chính sách thuế TTĐB tạo ra thêm lợi thế cạnh tranh lớn về giá cho thuốc lá lậu thì việc kìm hãm sự gia tăng của thuốc lá lậu tại Việt Nam và giảm sản lượng tiêu thụ thuốc lá rất khó thực thi.

Các trường hợp tăng thuế thuốc lá “sốc” trên thế giới

Khi tham khảo kinh nghiệm các nước trên thế giới cũng cho thấy kinh tế và xã hội bị những tác động mạnh mẽ khi có những thay đổi lớn về chính sách thuế.

Theo trang National Library of Medicine của Chính phủ Hoa Kỳ, Đức đã từng tăng thuế mạnh trong giai đoạn 2002-2005 khiến lượng tiêu thụ thuốc lá hợp pháp giảm 34%, do người tiêu dùng chuyển sang mua các loại thuốc lá từ quốc gia khác, nguồn thu ngân sách trì trệ, sau đó Đức đã phải giảm nhẹ thuế suất trong giai đoạn 2006 - 2010.

Theo trang National Library of Medicine của Chính phủ Hoa Kỳ, Đức đã từng tăng thuế mạnh trong giai đoạn 2002-2005 khiến lượng tiêu thụ thuốc lá hợp pháp giảm nhưng người hút thuốc vẫn chuyển sang các loại thuốc lá khác.

Theo báo cáo năm 2022 của Ficci-CASCADE, sự gia tăng của thuốc lá bất hợp pháp và thuốc lá lậu là kết quả của việc đánh thuế cao, tăng sốc thuế sốc hoặc các quy định cực đoan đối với ngành công nghiệp thuốc lá hợp pháp ở các nước này. Thuốc lá nhập lậu có giá rẻ và hấp dẫn vì chúng hoàn toàn không bị ảnh hưởng bởi các loại thuế và mang lại lợi nhuận thương mại cao hơn cho các nhà bán lẻ. Những gói hàng lậu này cũng không có cảnh báo sức khỏe bằng chữ hay bằng hình ảnh , từ đó tạo ấn tượng rằng những sản phẩm này ít tác hại hơn.

PC Jha, cố vấn của FICCI CASCADE, cho biết: “Tình trạng đáng báo động về tình trạng cung cấp hàng hóa bất hợp pháp trên quy mô lớn đã diễn ra trong những năm qua vì vấn đề quan trọng này không nhận được sự quan tâm như kì vọng từ các bên liên quan”. Ông cũng nói thêm rằng người tiêu dùng thiếu nhận thức về tác hại mà họ phải gánh chịu, chính phủ cũng không thể nhận ra những tổn thất lớn về nguồn thu ngân sách do hoạt động kinh doanh bất hợp pháp gây ra, nguồn cung hàng hóa hợp pháp với giá cả phải chăng cũng ít hơn để đáp ứng nhu cầu.

Trong khi đó tại Thái Lan, Thống đốc Cơ quan Thuốc lá Thái Lan Poomjit Pongpanngam cho biết thuế suất thuốc lá không hợp lý đã làm giảm nguồn thu thuế thuốc lá của Chính phủ khoảng 23 tỷ baht và doanh số bán hàng đã giảm đáng kể.

Thách thức tăng lên nếu Việt Nam tăng “sốc” thuế

Từ bối cảnh thực tế trong nước và kinh nghiệm của các thị trường quốc tế, theo các chuyên gia, cần xem xét toàn diện các tác động lên việc tăng thuế TTĐB với thuốc lá.

Cụ thể, theo Bộ Tài chính phân tích, phương án tăng thuế như đề xuất sẽ làm tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá tăng từ 36% (năm 2024) lên 59,4% (2030), việc tiêu thụ các mặt hàng này trở nên đắt hơn, dẫn đến tác dụng ngay lập tức đến giảm sử dụng thuốc lá. Để đạt được mục tiêu này, Bộ Tài chính đang đề xuất 2 phương án tăng thuế TTĐB với mức tăng thêm hơn 40% đối với phương án 1 và 100% đối với phương án 2 ngay năm đầu tiên. Sau 5 năm mức thuế TTĐB sẽ tăng thêm 200% cho cả 2 phương án.

Tuy nhiên, nếu phân tích ở góc độ toàn diện hơn, điều này sẽ đẩy giá bán thuốc lá hợp pháp tăng sốc, người tiêu dùng sẽ tìm đến nguồn hàng lậu vốn không chịu ảnh hưởng bởi thuế để thay thế. Trên thực tế, lượng tiêu thụ thuốc lá hợp pháp sẽ giảm như phân tích của Bộ Tài chính nhưng tổng lượng tiêu dùng thuốc lá vẫn như cũ hoặc thậm chí tăng lên do sự dịch chuyển sang thuốc lá nhập lậu của người tiêu dùng.

Tăng thuế “sốc” sẽ tạo cơ hội cho thuốc lá nhập lậu xâm chiếm thị trường

Bên cạnh đó, khi bổ sung thuế tuyệt đối với mức tăng “sốc” từ năm đầu tiên, không chỉ phân khúc thuốc lá cao cấp mà thuốc lá thấp cấp cũng bị tăng giá đột ngột. Điều này có nghĩa thuốc lá lậu sẽ tấn công thị trường trên mọi phân khúc thay vì chỉ khu trú ở dòng thuốc lá cao cấp như trước đây, khiến mặt trận chống buôn lậu thuốc lá càng trở nên phức tạp và nhiều thách thức.

Cũng theo Bộ Tài chính, khi áp dụng thuế hỗn hợp, dự kiến số thu thuế TTĐB có thể tăng từ 17,6 nghìn tỉ (năm 2022) lên 39,2 nghìn tỉ (năm 2030). Tuy nhiên, với thực tế hàng lậu sẽ xâm chiếm toàn diện thị trường thuốc lá, mức dự thu này sẽ rất khó đạt được, dẫn đến thất thoát nguồn thu thuế từ thuốc lá hợp pháp, ảnh hưởng nặng nề đến ngân sách Nhà nước.

Theo các chuyên gia, Bộ Tài chính và Chính phủ nên xem xét mức bổ sung thuế tuyệt đối phù hợp hơn, đồng thời có lộ trình tăng thuế tuyệt đối hợp lí nhằm tránh tăng sốc sẽ gây nhiều hệ lụy.

Đặc biệt, để hạn chế sử dụng thuốc lá, bên cạnh việc tham khảo kinh nghiệm quốc tế để tăng thuế TTĐB, cần phải thực hiện đồng bộ và nâng cao các biện pháp quản lý Nhà nước, đặc biệt đẩy mạnh hơn nữa công tác phòng chống thuốc lá lậu, tránh thất thu ngân sách.

Dự án Luật thuế TTĐB (sửa đổi) đang được Bộ Tài chính hoàn thiện để trình Chính phủ. Theo đó, Bộ Tài chính đề xuất áp dụng thuế hỗn hợp, gồm thuế tương đối, hay còn gọi là thuế theo tỉ lệ phần trăm, sẽ giữ nguyên ở mức 75%; và bổ sung mức thuế tuyệt đối theo lộ trình tăng từng năm từ 2026 đến 2030.