Châu Á và sự "chia rẽ" trong quan điểm đối với TikTok

 

CHÂU Á VÀ SỰ "CHIA RẼ" TRONG QUAN ĐIỂM ĐỐI VỚI TIKTOK

Tỉnh Saitama nằm về phía bắc Tokyo, nền tảng mạng xã hội TikTok vốn được xem là một trong những phương tiện truyền thông để quảng bá hình ảnh tới những người trẻ trên toàn thế giới. Cụ thể, để giới thiệu về Saitama, các quan chức địa phương đã mở một tài khoản TikTok và thông qua đó, những người nổi tiếng có quê tại Saitama đăng tải những video để quảng bá cho quê hương. 

Mối quan hệ giữa Saitama và nền tảng chia sẻ video ngắn này của Trung Quốc đã trở nên bền chặt hơn nhiều sau động thái trên của chính quyền tỉnh này. Thậm chí vào tháng 6 vừa qua, Saitama đã ký một thỏa thuận hợp tác với văn phòng ByteDance tại Nhật Bản với hy vọng sẽ thu hút nhiều hơn nữa sự chú ý của thế giới đến khu vực này.

Nhưng đó là trước khi Mỹ bắt đầu đưa ra các cáo buộc rằng TikTok gây ra mối đe dọa an ninh. Trong bối cảnh đó, nhiều công dân Saitama đã bắt đầu lo lắng về việc dữ liệu cá nhân của họ có thể rơi vào tay chính phủ Trung Quốc. Và chỉ một tháng sau buổi ký kết giữa chính quyền Saitama và ByteDance diễn ra, những lo ngại về ứng dụng này đã khiến chiến dịch PR của tỉnh này đột ngột chấm dứt. Tất cả các video trên tài khoản chính thức của tỉnh Saitama đã bị xóa.

Theo đại diện chính quyền Saitama, mặc dù tỉnh này không hề nhận thấy bất kỳ một khả năng rủi ro nào đến từ vấn đề bảo mật thông tin của TikTok, tuy nhiên “chúng tôi không thể tiếp tục nếu công dân của chúng tôi lo ngại", một quan chức Saitama cho biết.

Trên thực tế, Saitama không phải là đơn vị hành chính duy nhất tại Nhật Bản ngừng sử dụng tài khoản mạng xã hội TikTok. Các tỉnh như Osaka, Kanagawa và thành phố Kobe cũng đều đã ngừng sử dụng ứng dụng hoặc xóa video sau yêu cầu của người dân. Thâm chí, các nhà hoạch định chính sách quốc gia Nhật Bản cũng đã vào cuộc. Vào cuối tháng 7, các nhà lập pháp từ Đảng Dân chủ Tự do cầm quyền đã bày tỏ quan ngại về các ứng dụng và phần mềm của Trung Quốc, đồng thời đồng ý yêu cầu chính phủ hạn chế việc sử dụng chúng.

Ở những vùng lãnh thổ khác tại châu Á, cũng có những ý kiến khác nhau xung quanh TikTok - nền tảng truyền thông xã hội đầu tiên của Trung Quốc thành công trên phạm vi toàn cầu. Và phản ứng của mỗi quốc gia đối với TikTok sẽ ảnh hưởng ít nhiều dựa mối quan hệ của quốc gia này với Washington và Bắc Kinh.

"Phản ứng của các quốc gia châu Á đối với TikTok phản ánh thái độ chính trị của họ đối với Trung Quốc", Giáo sư Michiaki Tanaka của Đại học Kinh doanh Rikkyo tại Tokyo cho biết.

Nhận định nói trên không phải không có cơ sở. Chẳng hạn, vào tháng 6 vừa qua Chính phủ Ấn Độ đã chặn TikTok cũng như các ứng dụng khác của Trung Quốc khi tranh chấp biên giới giữa Trung Quốc và Ấn Độ bùng nổ. Trong khi đó, Nhật Bản, với tư cách là đồng minh thân cận của Mỹ, thường ủng hộ các quan điểm và chính sách của Washington xung quanh các vấn đề Trung Quốc và dường như Tokyo đã và đang áp dụng như vậy đối với trường hợp của TikTok.

Khi Ấn Độ và Nhật Bản đang có cách tiếp cận thận trọng với các ứng dụng và công nghệ của Trung Quốc, thì các quốc gia châu Á khác lại lạc quan hơn hoặc ít chú ý đến vấn đề này. Tại Philippines, vừa qua người phát ngôn của Tổng thống Duterte - ông Harry Roque cho biết quốc gia này sẽ không cấm TikTok khi chính phủ thấy "không có lý do gì" để đóng cửa ứng dụng, đồng thời nhấn mạnh rằng Tổng thống Rodrigo Duterte tôn trọng quyền tự do của người dân.

Singapore cũng không bày tỏ lo ngại về quyền riêng tư đối với TikTok. Hội đồng Thanh niên Quốc gia - một cơ quan có nhiệm vụ thúc đẩy lợi ích của giới trẻ Singapore đã hợp tác với TikTok trong một chiến dịch, trong đó giới trẻ được khuyến khích thể hiện tài năng của mình trên nền tảng TikTok.

“Tôi không cần đưa số liên hệ cá nhân của mình lên bất kỳ phương tiện truyền thông xã hội nào, vì vậy vấn đề thông tin cá nhân không phải thực sự là một vấn đề đáng lo ngại”, ca sĩ Michael Kwah - một người có ảnh hưởng trên mạng xã hội tại Singapore cho biết. Kwah tin rằng lợi ích của TikTok mang lợi lớn hơn nhiều so với rủi ro thông tin lộ thông tin cá nhân.

Thế nhưng tại quốc đảo sư tử, bên cạnh những ý kiến ủng hộ TikTok thì cũng không thiếu những ý kiến phản đối ứng dụng này. Một bản kiến nghị cấm TikTok tại Singapore đã xuất hiện trên trang web change.org. Trong bản kiến nghị này, một người dân tên là Liu Yang Feng ý kiến, "Đảng Cộng sản Trung Quốc sẽ ít nhiều có ảnh hưởng đến chủ sở hữu của TikTok là ByteDance" và rằng "TikTok là mối đe dọa lớn hơn cả nhà sản xuất thiết bị viễn thông Huawei." 

Ở một khu vực khác, cách tiếp cận của Indonesia lại độc đáo ở chỗ quốc gia này cho phép TikTok hoạt động miễn là ứng dụng này đóng thuế đầy đủ theo quy định của Indonesia. Vào đầu tháng 8, Indonesia đã thêm TikTok, cùng với những gã khổng lồ công nghệ của Mỹ như Amazon và Netflix vào danh sách các công ty nước ngoài sẽ bị yêu cầu trả thuế 10% khi hoạt động tại Indonesia. Theo Chính phủ Indonesia, mục tiêu của việc tăng thuế này là để giúp đỡ nền kinh tế bị ảnh hưởng bởi đại dịch.

Ngoài các quy định cụ thể ở từng quốc gia, TikTok cũng đang phải đối mặt với nhiều vụ kiện khác nhau. Tại Việt Nam, Công ty Công nghệ VNG đã khởi kiện TikTok vì những cáo buộc ứng dụng này sử dụng các bản âm thanh thuộc sở hữu của Zing – công ty con của VNG mà không có sự đồng ý từ phía VNG.

Các phản ứng khác nhau ở châu Á minh họa "cách tiếp cận cân bằng" của các quốc gia đối với cuộc đấu tranh quyền lực Mỹ - Trung. Trên thực tế, những nỗ lực của riêng ByteDance để mở rộng sự hiện diện trên toàn cầu đã giúp TikTok tránh được một cuộc đàn áp ở nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ. ByteDance đã rất tỉnh táo khi tách TikTok khỏi phiên bản nội địa Douyin và ứng dụng tin tức Toutiao. "ByteDance đã giảm thiểu tối đa việc nhắc tới mối quan hệ của mình với Trung Quốc để giúp thuận lợi trong việc mở rộng hoạt động kinh doanh trên toàn cầu", giáo sư Asei Ito tại Đại học Tokyo cho biết.

Nỗ lực “ngụy trang”, hoặc ít nhất là không gây chú ý tới nguồn gốc Trung Quốc của công ty đã thành công ở một số nơi. Theo Công ty nghiên cứu tiếp thị Ing, bất chấp những lo ngại về an ninh trong nước, 89% nữ sinh trung học ở Tokyo - người dùng chính của TikTok tại quốc gia này thậm chí còn không để ý đến những quy định hạn chế từ phía chính phủ.

Không giống như Douyin buộc phải tuân theo Luật Tình báo Quốc gia của Trung Quốc khi cho phép Đảng Cộng sản toàn quyền khai thác dữ liệu của công ty, TikTok khẳng định công ty sẽ không cho phép bất cứ một bên thứ ba nào truy cập vào dữ liệu của mình. Vào ngày 24 tháng 8, TikTok đã đệ đơn kiện chính phủ Mỹ, cho rằng Washington đã thực hiện "các biện pháp không công bằng" để bảo vệ quyền riêng tư và bảo mật cho dữ liệu người dùng Mỹ của TikTok.

Thậm chí, việc rút lui gần đây của TikTok khỏi thị trường Hồng Kông được nhiều người coi là một nỗ lực nhằm tránh yêu cầu của chính quyền Trung Quốc liên quan tới việc kiểm duyệt nội dung hoặc chia sẻ dữ liệu người dùng. Điều này một lần nữa nhấn mạnh mong muốn của TikTok trong việc bảo vệ thương hiệu của mình như một nền tảng truyền thông xã hội toàn cầu và độc lập, không chịu sự tác động của bất kỳ một chính phủ nào.

Hiện tại, ByteDance không giống như Huawei, vẫn chưa bị đưa vào danh sách pháp nhân của Mỹ. Nhưng nếu TikTok bị đưa vào danh sách thực thể, ứng dụng này sẽ bị cấm trên các cửa hàng ứng dụng của Apple và Android.

CB Insights ước tính ByteDance trị giá hơn 75 tỷ USD, là một trong những kỳ lân phát triển nhanh trên thế giới - như cách gọi của các công ty tư nhân có giá trị từ 1 tỷ USD trở lên. Nhưng những lo ngại ngày càng tăng trên toàn cầu về việc TikTok được sử dụng như một công cụ tuyên truyền đã phủ bóng đen lên tham vọng toàn cầu của ứng dụng này.

Bất chấp nỗ lực độc lập trong mối quan hệ với Trung Quốc và áp dụng lập trường phi chính trị, TikTok nhận thấy dường như mình là trung tâm của cuộc cạnh tranh ngày càng tăng giữa Mỹ và Trung Quốc. Trong khi Microsoft nỗ lực đàm phán để mua lại TikTok thì Trung Quốc cũng tìm cách chặn việc ByteDance bán TikTok bằng cách áp đặt các quy tắc mới về xuất khẩu các công nghệ, chẳng hạn như các thuật toán mà ByteDance đã áp dụng và phát triển cho TikTok.

Cụ thể, vào ngày 28 tháng 8, Trung Quốc đã công bố những hạn chế mới đối với xuất khẩu công nghệ trí tuệ nhân tạo, bao gồm phân tích văn bản, đề xuất nội dung, mô hình hóa giọng nói và nhận dạng giọng nói. Các công nghệ trong danh sách không thể được xuất khẩu nếu không có giấy phép của cơ quan thương mại địa phương.

Mặc dù Trung Quốc nói rằng các quy tắc này không nhắm mục tiêu vào các công ty cụ thể, nhưng AI và các công nghệ phân tích dữ liệu do ByteDance sở hữu có thể phải tuân theo các hạn chế mới. Hãng thông tấn nhà nước Tân Hoa xã của Trung Quốc hồi cuối tháng 8 cho biết ByteDance nên xem xét các quy định mới và cân nhắc cẩn thận xem có nên dừng các cuộc đàm phán về việc bán TikTok cho Microsoft hay không.

Giáo sư Watanabe của Đại học Hokkaido nhận xét: “Mặc dù ByteDance là một công ty tư nhân, nhưng rất khó để công ty này có thể duy trì 100% hoạt động phi chính trị và điều này khiến công ty rơi vào tình thế khó xử vì sẽ có ít cơ hội mở rộng ra toàn cầu hơn. ByteDance sẽ không có lựa chọn nào khác ngoài việc chấp nhận tình thế tiến thoái lưỡng nan".

 

Rõ ràng TikTok đang phải chịu đựng một cuộc chiến giữa hai siêu cường và ByteDance không có thể làm để chống lại thực tế này. Và điều này có thể thay đổi chiến lược tăng trưởng của các công ty Trung Quốc trong bối cảnh tham vọng toàn cầu của các công ty Trung Quốc đang bị thách thức hơn bao giờ hết.