Chống hàng giả trên “môi trường số”: Cần một chiến lược tổng thể

Theo báo cáo của Bộ Công Thương, năm 2024, quy mô thị trường thương mại điện tử đạt hơn 25 tỷ USD, tăng hơn 20% so với năm 2023, chiếm khoảng 9 - 10% tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng cả nước.

Con số này tiếp tục bùng nổ trong 9 tháng năm 2025, với doanh thu trên các sàn thương mại điện tử lớn đã đạt 305,9 nghìn tỷ đồng (khoảng 12,2 tỷ USD), tăng 34,35% so với cùng kỳ. Dự báo cả năm 2025, thị trường thương mại điện tử sẽ cán mốc 39 tỷ USD.

Mặc dù thị trường thương mại điện tử ở Việt Nam đang khẳng định vị thế hàng đầu Đông Nam Á, xếp thứ 3 sau Indonesia và Thái Lan, với hơn 60 triệu người mua sắm trực tuyến nhưng tăng trưởng “nóng” cũng kéo theo rủi ro. Khi cùng với thương mại điện tử bùng nổ - hàng giả, hàng nhái, gian lận thương mại cũng len lỏi ngày càng tinh vi trên không gian số.

Thực tế cho thấy, thống kê cho thấy trong 9 tháng năm 2025, lực lượng Quản lý thị trường và các đơn vị chức năng thuộc Bộ Công Thương đã phát hiện và xử lý 15.544 vụ vi phạm, thu nộp ngân sách gần 216 tỷ đồng; trong đó số tiền xử phạt vi phạm hành chính hơn 191 tỷ đồng, trị giá hàng hóa vi phạm gần 211 tỷ đồng. Đặc biệt, có 133 vụ việc có dấu hiệu tội phạm được chuyển cơ quan điều tra xử lý theo quy định.

Đáng chú ý, trên môi trường thương mại điện tử, lực lượng chức năng cũng đã xử lý 4.052 vụ vi phạm, xử phạt gần 63 tỷ đồng, gỡ bỏ 44.446 sản phẩm và chặn 12.414 gian hàng có dấu hiệu vi phạm. Các đối tượng vi phạm ngày càng sử dụng thủ đoạn tinh vi, lợi dụng nền tảng số, dịch vụ giao hàng nhanh và chính sách thương mại thay đổi để trốn tránh sự kiểm tra của cơ quan chức năng.

Vấn nạn về hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, hàng vi phạm về quyền sở hữu trí tuệ không phải là một câu chuyện cũ, cũng không phải là một câu chuyện quá mới, mà nó đã là một vấn đề, một bài toán mà cần phải giải quyết trong cái lĩnh vực thương mại và đặc biệt là trong lĩnh vực thương mại điện tử hiện nay.

Để xử lý tận gốc vấn đề tình trạng hàng hóa giả mạo, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, đặc biệt trên không gian mạng, một số ý kiến cho rằng, cần một chiến lược tổng thể.

Đưa ra giải pháp đối với hiện trạng đã nêu, ông Phan Minh Nhựt - Chủ tịch Hiệp hội Chống hàng giả và Bảo vệ Quyền sở hữu Trí tuệ của các doanh nghiệp FDI (VACIP), Việt Nam cần một chiến lược tổng thể cấp quốc gia về chống hàng giả trên môi trường số. Trong đó, trọng tâm là xây dựng trung tâm dữ liệu quốc gia và bắt buộc định danh người bán trên tất cả nền tảng trực tuyến.

Theo Chủ tịch VACIP, việc định danh người bán qua VNeID được xem là chìa khóa để quản lý hiệu quả, cần thực thi ngay để tăng khả năng truy vết, hỗ trợ thi hành pháp luật và nâng cao năng lực thu thuế.

Còn theo ông Phạm Văn Thọ - Tổng giám đốc CTCP Công nghệ Chống giả Việt Nam, truy xuất nguồn gốc đóng vai trò đặc biệt quan trọng, giúp doanh nghiệp và người tiêu dùng xác minh tính chân thực của sản phẩm, ngăn chặn hàng giả, hàng nhái và tăng tính minh bạch trong toàn bộ chuỗi cung ứng.

Liên quan đến vấn đề chống hàng giả, Luật sư Trương Thanh Đức - Giám đốc Công ty Luật ANVI cho rằng, dù có nhiều rào cản và nguyên nhân dẫn đến tình trạng hàng giả, yếu tố quyết định vẫn nằm ở người tiêu dùng. Quyền lực nằm ở phía người mua. Nếu họ dám lên tiếng, dám nhận biết và đồng hành cùng doanh nghiệp, xã hội và Nhà nước thì cuộc chiến chống hàng giả mới có hiệu quả.

“Bên cạnh lực lượng chức năng, doanh nghiệp phải chủ động hơn, không thể chỉ trông chờ vào pháp luật. Doanh nghiệp cần tự bảo vệ mình bằng việc đăng ký sở hữu trí tuệ, áp dụng mã số, mã vạch, dấu hiệu nhận diện và chủ động truyền thông cho người tiêu dùng. Quan trọng hơn, phải dám đối mặt khi bị làm giả, khởi kiện dân sự hoặc đề nghị xử phạt để tạo ra những bản án mang tính răn đe”, Luật sư Trương Thanh Đức chia sẻ.

Đồng thời cho hay, về phía người dân, vấn đề then chốt là nhận thức và kỹ năng nhận biết. Người dân vùng nông thôn ít tiếp cận công nghệ nhưng lại tin báo chí chính thống. Do đó, truyền thông phải tận dụng lợi thế này. Dù hàng giả ngày càng tinh vi, người tiêu dùng vẫn cần sử dụng công nghệ như quét mã QR, kiểm tra nguồn gốc bằng điện thoại, đây là công cụ mà hầu hết gia đình đều có thể tiếp cận thông qua con cháu.

Ví dụ, nhiều vụ lừa đảo ngân hàng khi người dân dù được cảnh báo vẫn chuyển tiền cho đối tượng. Nếu cơ quan chức năng, doanh nghiệp và chính quyền cơ sở cùng nâng cấp các kênh tiếp nhận phản ánh, tăng cường phản hồi và củng cố niềm tin, thì người dân mới có thói quen kiểm tra và cảnh giác.

Được biết, mới đây Chính phủ vừa ban hành Nghị quyết số 397/NQ-CP Kế hoạch hành động của Chính phủ về đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ đến năm 2030.

Nghị quyết xác định 8 nhóm nhiệm vụ trọng tâm đến năm 2030, bao gồm: hoàn thiện thể chế; tăng cường phối hợp liên ngành; thúc đẩy ứng dụng công nghệ; siết chặt kiểm tra, kiểm soát; đẩy mạnh truyền thông; huy động sự tham gia của doanh nghiệp và người dân; mở rộng hợp tác quốc tế… nhằm tạo chuyển biến thực chất, bền vững trong phòng chống buôn lậu và hàng giả.

Nghị quyết thể hiện rõ quyết tâm của Chính phủ trong việc bảo vệ quyền lợi người dân và doanh nghiệp, duy trì môi trường kinh doanh lành mạnh và bảo đảm an ninh kinh tế trước những thách thức ngày càng phức tạp của buôn lậu và gian lận thương mại.